De Digital Service Act: goed nieuws voor online veiligheid en privacy?

De Digital Services Act

De DSA (Wet op de digitale diensten) heeft als doel een veiligere digitale ruimte te creëren waarin gebruikers worden beschermd en bedrijven een gelijk speelveld hebben. Veel grote platforms maken gebruik van algoritmes om jouw gedrag te sturen zonder dat je het merkt. Daardoor kun je als gebruiker terecht komen in een ‘informatiebubbel’ waarin je meer en bevestigende informatie krijgt over het onderwerp wat jij interessant vindt. Terwijl die informatie soms onjuist of schadelijk is. Ze verkopen informatie over jouw gedrag of gebruiken deze informatie om jou gericht reclames voor te schotelen. Dat dit onwenselijk was wisten we al langere tijd, maar online bedrijven voelden zich niet verantwoordelijk om dat aan te pakken.

Deze nieuwe EU-wetgeving regelt de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van internetaanbieders, hostingbedrijven, online platformen, zoekmachines en marktplaatsen voor de activiteiten via hun diensten. De DSA is bedoeld om illegale inhoud en desinformatie gericht aan te pakken. Bovendien moeten online platforms hun aanbevelingssystemen aanpassen en transparant zijn over online reclame. Hoewel de DSA een Europese wet is, is deze wet ook van toepassing op internationale bedrijven. Bijvoorbeeld omdat zij een vestiging in Europa of veel Europese gebruikers hebben.

Grote online platforms en zoekmachines eerst

De wet is vanaf 25 augustus van toepassing op 17 grote online platforms en twee grote online zoekmachines. Samen bereiken zij minstens 45 miljoen maandelijks actieve gebruikers. Dit zijn:

Vanaf 17 februari 2024 gaat DSA ook gelden voor andere in Nederland en Europa veel gebruikte onlinemarktplaatsen, sociale netwerken, zoekmachines, cloudaanbieders, internetproviders en platforms om content te delen zoals videoplatforms en online reis- en accommodatieplatforms.

Transparant richting gebruikers

Door deze wet moeten online platforms transparanter zijn over wat zij doen met gegevens over jouw online gedrag. Dit betekent dat zij jou moeten informeren: bijvoorbeeld doordat je een mail of bericht krijgt als je het platform bezoekt. En deze informatie moet te vinden zijn als je er vragen over hebt. Ook moeten digitale diensten onder andere de regels voor het verwijderen van informatie of gebruikersaccounts uitgebreider uitleggen aan gebruikers.

Deze platforms en zoekmachines moeten jaarlijkse beoordelen of iemand schadelijke onlinepraktijken op hun diensten uitvoert. Bijvoorbeeld verspreiding van illegale goederen of berichten en het verspreiden van desinformatie. Zij moeten maatregelen nemen om dit aan te pakken. Ook krijgen zij controles op de algoritmes die zij gebruiken voor het aanbieden van aanbevelingen. Onlinemarktplaatsen moeten meer informatie inwinnen én publiceren over de bedrijven en handelaren op hun platform.

Als deze allergrootste platforms en zoekmachines niet voldoen aan de DSA, kan de Europese Commissie boetes opleggen tot 6% van hun mondiale jaaromzet of dwangsommen tot 5% van hun gemiddelde dagelijkse inkomsten.

Minder gepersonaliseerde advertenties

Door de DSA mogen online platforms advertenties  niet meer personaliseren op grond van bijvoorbeeld geloofsovertuiging of seksuele geaardheid. Minderjarigen zijn straks extra beschermd tegen gepersonaliseerde advertenties. Dat moet eraan bijdragen dat ze geen ongepaste reclame te zien krijgen.

Gebruikers worden beter beschermd tegen desinformatie, nepnieuws en schendingen van grond- en mensenrechten. De allergrootste online platforms en zoekmachines moeten hier maatregelen tegen nemen. Daarnaast vereist de DSA dat deze online plaforms inzicht geven door het publiceren van rapportages en toegang tot data geven aan onderzoekers. Zo krijgen we meer inzicht in hoe grote online platforms werken.

Kritische noten

Hoewel de DSA een stap vooruit is in transparantie en de digitale vrijheid van gebruikers, zijn er een aantal kritische kanttekeningen te maken. Dat deze transparantie afgedwongen moet worden via wetgeving betekent dat grote online platforms al jaren deze praktijken toepassen. De consequentie daarvan zijn niet ineens ongedaan te maken.

Voorvechters van mensenrechten en privacy vinden dat de wet niet ver genoeg gaat. De wet gaat over specifieke praktijken, in plaats van principes. Daarmee hebben online platforms ruimte om nieuwe manieren te onwikkelen om hetzelfde te bereiken.

Bovendien moet de wet ook nageleefd en gehandhaafd worden. De controle ligt deels bij de Europese Commissie, maar de handhaving wordt belegd bij individuele landen. De verwachting is dat sommige landen minder zullen inzetten op handhaving omdat er een economisch belang is om de online platforms niet te beperken.

Conclusie

De DSA legt verantwoordelijkheid bij grote online platforms om transparant om te gaan met gegevens en schadelijke onlinepraktijken op hun diensten terug te dringen. De komende tijd gaan de grote online platforms aan de slag om aan de eisen van de DSA te voldoen. De verwachting is dat gebruikers daardoor bewuster worden van de algoritmes die hun gedrag sturen en minder in aanraking komen met desinformatie en nepnieuws. Er zijn echter  kritische kanttekeningen of de wet in de praktijk ook echt een verschil gaat maken. De komende jaren zullen uitwijzen of de DSA er in slaagt om de digitale vrijheid van gebruikers ook echt te vergroten.