Pilot voor edusources; dit leerden we over het open delen van digitale leermaterialen

Pilot: leren van de bevindingen van instellingen

Met edusources hebben docenten, onderwijsondersteuners en studenten op 1 plek toegang tot een divers aanbod van digitale leermaterialen. Open en semi-open leermaterialen worden opgeslagen en beschikbaar gesteld binnen een veilig en betrouwbaar platform van SURF. Tussen september 2019 en december 2020 heeft SURF met instellingen en vakcommunity’s een pilot uitgevoerd, als onderdeel van de ontwikkeling van edusources. De pilot was expliciet gericht op het open publiceren. Met de dienst edusources hebben instellingen ook de mogelijkheid om semi-open te publiceren.

Deelnemers experimenteerden met het delen, zoeken en vinden van leermaterialen via SURFsharekit en het Zoekportaal voor open leermaterialen. In totaal namen vier vakcommunity’s en vier instellingen deel aan de pilot en liep het profiel van de deelnemers uiteen van informatiespecialisten werkzaam bij de bibliotheek tot aan docenten die lid zijn van een vakcommunity. De leerervaringen hebben we gebruikt om de dienst edusources vorm te geven.

Nu de pilot is afgerond, heeft collega Karianne Vermaas de deelnemers gevraagd naar hun ervaringen en aanbevelingen op het gebied van het proces, resultaat, support en beoordeling van de pilotperiode. Lees hieronder hun belangrijkste bevindingen.

Leuk, interessant en waardevol leerproces

Vrijwel alle geïnterviewden geven aan dat zij tevreden zijn over wat de pilot heeft opgeleverd en over de samenwerking met SURF. Ze onderkennen dat dit een proces is van verkennen, en van vallen en opstaan. Maar ze vinden het ook een leuk, interessant en waardevol proces om samen te doorlopen. Vrijwel alle deelnemers waarderen het om als ontwikkelpartner betrokken te zijn.

De deelnemers geven aan dat ontwikkelen in een collectief betekent dat er soms ook compromissen gesloten moeten worden. Maar zelf ontwikkelen van een infrastructuur als edusources is niet aan de orde. Instellingen hebben daar de middelen en expertise niet voor beschikbaar. Wel vinden zij het belangrijk om hieraan samen met andere instellingen te werken.

Veel geleerd door aan de slag te gaan

Zowel de deelnemers vanuit de instellingen als de projectleden van SURF hebben veel geleerd tijdens de pilot. Juist door concreet aan de slag te gaan met het delen en beschikbaar maken van leermateriaal in een daarvoor bestemde infrastructuur, kwamen er allerlei uitdagingen én oplossingen naar voren.

• Nut en meerwaarde van open delen inzichtelijk maken

Pilotdeelnemers die voorlopers zijn in het gebruik van open leermaterialen, geven aan dat het van belang is  veel aandacht te besteden aan de toegevoegde waarde van het open delen van leermateriaal. Docenten zien er niet altijd vanzelf het nut van in en voelen zich er soms ongemakkelijk bij; ze kunnen immers ook beoordeeld worden op hun materialen.

Maak dus vooral het nut inzichtelijk voor docenten en zorg ervoor dat het hen niet teveel inspanning kost. Om dat laatste te adresseren, hebben de deelnemers aan de pilot verschillende acties ondernomen. Zo hebben zij workflows en formulieren ontwikkeld voor docenten om materialen aan te leveren, inclusief metadata. Sommige instellingen hebben workshops of trainingen ontwikkeld voor docenten. Een tip die zij daarbij geven is om concrete oplossingen altijd in een bredere context te plaatsen. Dus niet alleen een infrastructuur promoten en uitleggen, maar ook: waarom is delen en hergebruiken van leermaterialen belangrijk en hoe kun je het op een (relatief) eenvoudige manier doen via edusources? SURF heeft een hier best practices (docentverhalen) voor beschreven die kunnen helpen: https://www.surf.nl/open-leermaterialen-in-de-praktijk.

• Ondersteuning bij het metadateren

Om docenten beter te kunnen ondersteunen hebben pilotdeelnemers een formulier ontwikkeld voor docenten om materiaal aan te leveren, inclusief metadata (omdat zij de inhoudelijke experts zijn). De UB/informatiespecialisten voeren het dan in en doen een kwaliteits- en licentiescheck. Ook hebben de vakcommunity’s Information Literacy en Vaktherapie tijdens de pilot een taxonomie voor standaard trefwoorden ontwikkeld, omdat iedere instelling een andere terminologie hanteerde om leermaterialen te duiden.

Om de inspanningen voor docenten zo klein mogelijk te houden zien de bibliotheken en werkgroepen van vakcommunity’s een rol voor zichzelf weggelegd om materialen te uploaden, metadateren (maar wel met inhoudelijke input van de docenten) en klaar te zetten in edusources.  Zeker in het begin verwachten de geïnterviewden dat docenten daarbij ondersteund moeten worden.

• Veel en divers digitaal materiaal

De pilotdeelnemers hebben eerst onderzocht welk digitaal leermateriaal er binnen hun instelling in aanmerking zou komen voor open publicatie. Binnen de instellingen blijkt er veel en vooral divers digitaal materiaal beschikbaar te zijn. Denk aan PowerPoint-presentaties, kennisclips, toetsen en heel specifieke materialen voor bijvoorbeeld anatomie-onderwijs. Dat materiaal staat vaak overal en nergens binnen instellingen en het materiaal vinden is in veel gevallen nog best een zoektocht. Daarnaast blijkt het maken van een selectie van de beschikbare leermaterialen ook nog niet eenvoudig. Bij sommige pilotdeelnemers, met name de vakcommunity’s, wordt nieuw materiaal ontwikkeld en is het vinden van materiaal minder een issue. 

• Kwaliteit materialen

Zodra een instelling haar leermaterialen open en semi-open gaat publiceren, komt er meer nadruk te liggen op de kwaliteit ervan. Je wilt als instelling alleen kwalitatief goed materiaal publiceren. De kwaliteit van de leermaterialen die in edusources geüpload en beschikbaar zijn, is dus belangrijk en zul je van tevoren willen checken. Een van de deelnemers heeft een kwaliteitsmodel gemaakt, dat gehanteerd wordt om materialen te beoordelen en te selecteren. Anderen gaan ervan uit dat wanneer docenten hun materiaal willen delen, dat dit van voldoende kwaliteit zal zijn (anders zoude ze helemaal niet willen delen, i.v.m. eventuele reputatieschade).

Gezamenlijk materiaal maken verhoogt de kwaliteit, geven de geïnterviewden aan, want zo is er al een onderlinge kwaliteitscheck.

In edusources helpen gebruikers mee om de kwaliteit van het materiaal te beoordelen door te liken of een sterren-rating te geven. Dat wordt als positief ervaren. Het helpt ook als het gaat om de waardering die docenten krijgen voor het beschikbaar stellen van hun materiaal.

• Licenties toepassen

Het toepassen van gebruikslicenties blijkt complex en moeilijk. Docenten (de makers van de leermaterialen) zijn zich vaak weinig bewust van licenties en gebruiken in hun leermateriaal bijvoorbeeld afbeeldingen die niet zomaar open gedeeld kunnen worden. Docenten kunnen meer bewogen worden om daarmee al rekening te houden tijdens het ontwikkelen van het leermateriaal.

Juist door het te doen, door aan de slag te gaan met het delen van open leermaterialen, worden docenten zich meer bewust van het gebruik van licenties en zullen zij meer gaan nadenken over auteursrechten. Soms komen instellingen erachter dat er op instellingsniveau nog onvoldoende is nagedacht over licenties en dat beleid op dat vlak ontbreekt.

Tips voor instellingen

De deelnemers aan de pilot hebben ook tips voor instellingen die met open delen en edusources aan de slag willen. Hier een greep uit deze tips:

• Open delen is een echte cultuurverandering. Het gebruiken van het systeem is niet zo moeilijk, maar het moet duidelijk zijn wat het kan opleveren. Geef helderheid over doelen voor alle stakeholders: docenten, opleidingsmanagers, directeuren, informatiespecialisten, ICT-specialisten allemaal meenemen en enthousiast maken!
• Begin vooral. Begin klein, met betrokken docenten die openstaan voor experimenteren en ga van daaruit verder de instelling in. Het is iets van een lange adem.
• Plaats een infrastructuur, zoals edusources altijd in een bredere context van OER. Een systeem op zich zegt een docent niets. Pas als ze weten wat de voordelen zijn, wordt het interessant.
• Sluit aan bij ontwikkelingen op het vlak van open acces en research; daar is al een strategie en beleid voor.

Hoe gaan de pilotdeelnemers & SURF nu verder?

Na afronding van de pilot is edusources begin januari 2021 gelanceerd als nieuwe dienst en daarmee beschikbaar gekomen voor alle leden van SURF. Vrijwel alle geïnterviewden willen met edusources verder gaan. Voor na de pilotfase zijn er nog wensen en verbeterpunten geuit. SURF heeft veel van deze verbeterpunten al opgepakt en blijft dat ook bij toekomstige doorontwikkeling doen, in afstemming met de gebruikers van edusources.

In samenwerking met o.a. de versnellingszone Naar (digitale) open leermaterialen werkt SURF de komende 2 jaar verder aan grootschalige adoptie van digitale leermaterialen via edusources. Ook richten we een landelijk ondersteuningsloket in voor onderwijsinstellingen die met digitale (open) leermaterialen aan de slag willen binnen de eigen onderwijsinstelling.

We houden je graag op de hoogte over deze ontwikkelingen. Houd daarvoor SURF communities en SURF Nieuws in de gaten.

Meer weten over edusources? Volg ons webinar op 5 maart 2021

Op 5 maart organiseren wij het webinar 'Toegang tot een divers aanbod van digitale (open) leermaterialen met edusources'. Tijdens dit webinar laten we zien op welke manier edusources het proces ondersteunt om collecties te vormen, te publiceren, en digitale leermaterialen te zoeken en te vinden. Daarnaast staan we stil bij ontwikkelingen van het platform in de nabije toekomst en is er tijd voor het beantwoorden van je vragen. Meer informatie en inschrijven via: https://communities.surf.nl/artikel/open-education-week-activiteiten-in-nederland#WebinarEdusources

Deelnemende instellingen

• Vakcommunity Informatievaardigheid (een samenwerkingsverband van informatiespecialisten van alle universiteits- en hogeschoolbibliotheken van Nederland op het gebied van informatievaardigheidsonderwijs)
• Vakcommunity 4TU Urban Resilience (TUdelft, Universiteit Twente, TUe, WUR)
• Vakcommunity 4TU Ethics (TUdelft, Universiteit Twente, TUe, WUR)
• Vakcommunity Vaktherapie (HAN, Hogeschool Leiden, HU, NHLstenden, Zuyd)
• Rijksuniversiteit Groningen
• Maastricht University
• Vrije Universiteit van Amsterdam
• Wageningen University and Research