Collectieve Digitale Autonomie

Titel: Naar collectieve digitale autonomie van Nederlandse universiteiten
Auteurs: prof. dr. José van Dijck en prof. dr. Albert Meijer
Context: Think Paper in de serie van Institutions for Open Societies

Een beschouwend perspectief op digitale autonomie

Wat dit think paper bijzonder maakt, is dat het digitale autonomie niet benadert als een puur technische of juridische kwestie. Het laat zien hoe diep digitale infrastructuur inmiddels is verweven met onderwijs, onderzoek en organisatieprocessen. Keuzes voor cloud, software en data-opslag blijken keuzes over academische vrijheid, privacy, kennisveiligheid en publieke waarden.

Het paper beschrijft hoe universiteiten in toenemende mate afhankelijk zijn geworden van gesloten ecosystemen van grote (voornamelijk Amerikaanse) technologiebedrijven. Die afhankelijkheid is lang niet altijd bewust gekozen, maar wel structureel geworden. Daarmee verschuift de regie over essentiële processen steeds verder weg van de instellingen zelf. De kernboodschap die blijft hangen is dat digitale autonomie geen individuele ambitie kan zijn, maar alleen collectief vorm kan krijgen.

Opbouw en inhoud van het paper

Het paper neemt de lezer stap voor stap mee van probleemstelling naar handelingsperspectief. Onder andere de volgende onderdelen komen aan bod:

• Een inleiding waarin de afgenomen zeggenschap over digitale systemen en de toegenomen kwetsbaarheid worden geschetst.
• Een begripsverkenning van digitale autonomie, digitale soevereiniteit en onafhankelijkheid.
• Een analyse van waarom collectieve digitale autonomie juist nu noodzakelijk is.
• Een duiding van digitale autonomie als transitieopgave, met lessen uit transitiedenken.
• Een verkenning van wat nodig is om deze transitie daadwerkelijk vorm te geven.
• Concrete richtingen voor gezamenlijke actie door universiteiten, met een duidelijke rol voor samenwerking en coördinatie.
• En een een slotbeschouwing waarin de blik wordt verbreed naar andere sectoren en naar Europa

Relevantie voor mbo, hbo, umc en onderzoek

Hoewel het vertrekpunt expliciet de Nederlandse universiteiten zijn, is de relevantie van dit paper duidelijk breder. De vraagstukken rondom afhankelijkheid van cloudleveranciers, vendor lock-in, AI-integratie en het borgen van publieke waarden spelen minstens zo sterk in het mbo, hbo en bij umc’s. Ook onderzoeksinstituten die werken met gevoelige data en internationale samenwerkingen zullen veel herkennen.

Het paper biedt daarmee niet alleen analyse, maar ook een taal en denkkader die helpen om sectoroverstijgend het gesprek te voeren. Juist die gedeelde taal maakt het geschikt als basis voor verdere samenwerking binnen de hele onderwijs- en onderzoekssector.

Ook buiten SURF en de publieke sector relevant

Hoewel SURF en de publieke sector een duidelijke rol spelen in het verhaal, blijft het paper daar niet in hangen. De geschetste problematiek is net zo herkenbaar voor private organisaties die strategisch afhankelijk zijn geworden van een beperkt aantal technologieaanbieders. Ook daar spelen vragen over regie, transparantie, flexibiliteit en langetermijnweerbaarheid.

Voor de private sector biedt dit think paper dan ook inspiratie om anders te kijken naar digitalisering. Niet als vanzelfsprekende uitbesteding, maar als een strategische keuze die vraagt om expliciete afwegingen en gezamenlijke kaders.

Internationale bruikbaarheid

De thematiek van het paper is nadrukkelijk niet nationaal beperkt. Digitale afhankelijkheid, cloud jurisdictie en de spanning tussen publieke waarden en commerciële platforms zijn wereldwijd herkenbaar. Het document zou daarom zonder moeite één op één in een internationale context gebruikt kunnen worden. Dat er door de auteurs wordt gewerkt aan een Engelse vertaling gaat niet alleen om de inclusie van engelstalige lezers, maar ik hoop stiekem ook dat het denkstuk onderdeel kan zijn van een steeds groter wordende internationaal olievlek-achtige beweging waarin een stevigere vuist gemaakt kan worden met elkaar.

Tot slot

Dit think paper markeert geen eindpunt, maar een begin. Het nodigt uit tot gesprek, tot heroverweging van vanzelfsprekende keuzes en tot gezamenlijke actie. Juist doordat het beschouwend, analytisch én handelingsgericht is, vormt het een waardevolle bijdrage aan het bredere debat over de toekomst van digitale infrastructuur in onderwijs, onderzoek en daarbuiten. 

Leg het stuk onder de kerstboom als geschenk aan jezelf of een collega, leidinggevende of andere geïnteresseerde! Alle cadeaus die je aandacht geeft...groeien!

🔗 pdf: https://edu.nl/pnnkw  
🔗 pdf: https://edu.nl/e4v9b  (mobile friendly)