Pilot met Nextcloud: AlgoSoc en SURF werken samen aan digitale soevereiniteit

Het AlgoSoc consortium – 5 universiteiten

Algoritmes beïnvloeden in toenemende mate maatschappelijke besluitvorming, wat uitdagingen stelt voor het waarborgen van publieke waarden zoals rechtvaardigheid en transparantie. Het AlgoSoc consortium is een samenwerking van vijf Nederlandse universiteiten en onderzoeken hoe we binnen deze ontwikkeling van (semi-) geautomatiseerde processen en algoritmes de publieke waarden, maatschappelijke belangen en mensenrechten in balans kunnen brengen en waarborgen binnen de samenleving.

AlgoSoc en SURF slaan daarom ook de handen ineen en zorgen ervoor dat de onderzoekers binnen het consortium gebruik gaan maken van een samenwerkingsomgeving gebaseerd op publieke waarden,  open source software en er naadloos samengewerkt kan worden, ook over de eigen campusgrenzen heen.

Wat is Nextcloud?

Nextcloud is software en biedt een krachtige omgeving voor digitale samenwerking zoals:

• Cloudopslag en het delen van bestanden
• Samenwerken aan documenten met office toepassingen
• Videobellen, chatten en webinars
• Gebruik van plug-ins, van webbased (enquête)formulieren tot AI-integraties.

Het onderscheidt zich o.a. van Google Workspace, Microsoft teams en Microsoft365 doordat:

• Alle software en (onderzoeks)data van gebruikers op de infrastructuur van SURF staat en onder beheer van AlgoSoc.
• De Nextcloud software kent een privacy & security by-default opzet.
• De te gebruiken software componenten zijn modulair, optioneel en goed te integreren.
• Het feit dat het gebaseerd is op open standaarden en open source code zorgt o.a. voor interoperabiliteit wat samenwerking met andere software, systemen en processen mogelijk maakt.

Open source is geen doel

De inzet van open standaarden en open source code zijn geen op zichzelf staande doelen, het zijn middelen om bijvoorbeeld te komen tot:

• Een rijk (plug-in) ecosysteem waar tal van leveranciers binnen NextCloud applicaties aan kunnen bieden zoals mindmap en modelerings-software of OpenStreetMaps kaarten.
• Volledige controle: Algosoc, SURF en de eindgebruikers binnen de pilot hebben zelf de volledige controle en zeggenschap over alle (onderzoeks)data en de software.
• Veiligheid door transparantie: Open source code maakt (juist) een hoge mate van beveiliging mogelijk.
• Gemeenschapsontwikkeling: Innovaties en verbeteringen vanuit de gebruikersgemeenschap vloeien terug naar de software en komt weer beschikbaar voor de gehele gemeenschap. Een continu proces van (publieke) middelen die ten goede komt aan het (publieke) belang van betere, veilige en gebruiksvriendelijkere software. Je wint zo aan innovatiekracht en bepaald zelf de snelheid van innoveren.

Digitaal Soeverein is… je eigen AI assistent kunnen kiezen

Een actueel voorbeeld van het verschil tussen de gesloten samenwerkingsplatformen van big tech-bedrijven en de kracht van een omgeving gebaseerd op open standaarden en open source, is de AI-assistent van Nextcloud. Deze AI-assistent kan door de organisatie die Nextcloud beheert, naar wens worden in- of uitgeschakeld. Als een organisatie besluit om gebruik te maken van deze AI-assistent, is zij niet gebonden aan een door een door de leverancier meegeleverde AI-assistent.

In tegenstelling tot platformen bij Microsoft, waar je vastzit aan Copilot, of Google, waar Gemini de standaardassistent is, biedt Nextcloud organisaties de vrijheid om een eigen AI-assistent te kiezen. Dit kan:

• een lokaal draaiende AI-assistent zijn, 
• een zelfontwikkelde oplossing (hallo WiLLMA en GPT-NL!), 
• een commercieel (Europees) alternatief, 
• of de AI-assistent van een grote Amserikaanse techspeler zijn.

Het draait om keuzevrijheid: onderwijs- en onderzoeksinstellingen moeten een AI-assistent kunnen selecteren die past bij hun waarden en eisen. Denk hierbij aan aspecten zoals de rechtmatigheid van de gebruikte dataset, de transparantie van de algoritmes, de software, de trainingsmethoden, en de verantwoordelijkheid en rekenschap die daarbij komt kijken.

Een bijkomend voordeel van een “open” aanpak is de compatibiliteit met innovatieve technologieën, zoals het decentrale Fediverse. Dit maakt integratie mogelijk met sociale toepassingen zoals Mastodon en PeerTube. Daarnaast kan er naadloos worden gekoppeld met bestaande (SURF) toepassingen voor het onderwijs en onderzoek zoals Yoda, eduID of de Open Onderwijs API.

Deze flexibiliteit en transparantie onderstrepen de waarde van open standaarden en open source voor het onderwijs en onderzoek.

Wat gaat SURF doen en waarom?

SURF faciliteert deze pilot door Nextcloud te hosten op zijn eigen bestaande infrastructuur. Deze is gekoppeld aan het veilige en samenwerkingsfaciliterende SURF Research Access Management (SRAM), SURFconext en de SURF Data Services. Dankzij het gebruik van deze infrastructuur waarborgt SURF dat de gegevens van AlgoSoc optimaal beveiligd worden verwerkt, volledig in overeenstemming met geldende normen, en met publieke waarden als uitgangspunt binnen deze reeds bestaande diensten.

Door initiatieven zoals deze pilot met open source-oplossingen te ondersteunen, biedt SURF een waardevol additioneel alternatief naast de commerciële platformen van big tech-bedrijven. Dit geeft afnemers en eindgebruikers de vrijheid om technologie flexibel in te richten en in te zetten op een manier die volledig aansluit bij hun specifieke behoeften, zonder compromissen op het gebied van privacy, beveiliging, transparantie, of samenwerking - zelfs met personen buiten de eigen organisatie.

Werken aan additionele alternatieven is geen big tech verbod

Met deze aanpak werkt SURF ook aan de kans om op de lange termijn meer keuzevrijheid en keuzemogelijkheden in het landschap van samenwerkingsomgevingen te ondersteunen. Twee dominante spelers zijn op dit moment simpelweg onvoldoende, ongeacht of dit goed presterende, betaalbare of geopolitiek-gevoelige producten zijn. SURF streeft naar een toekomst met een beter evenwicht en daadwerkelijke keuzemogelijkheden voor onderwijs en onderzoek. Er is dan ook geen sprake van een vervanging of een verbod op. Hoe meer software beschikbaar is die voldoen aan onze publieke waarden, hoe meer keuzemogelijkheden dit zal opleveren.

Waarom deze pilot?

De pilot met Nextcloud vormt een logische vervolgstap na een eerder succesvol proeftuin project binnen SURF. En waar er binnen de proeftuin is gekeken naar werking, schaalbaarheid en functionaliteit onderzoekt dit pilot-project de komende twee jaar de praktische inzetbaarheid van Nextcloud binnen onderzoeksgroepen zoals AlgoSoc, met daarbij ook aandacht voor bijvoorbeeld het leveren van ondersteuning over vijf universiteiten heen. 

Het doel is om te leren, experimenteren en werken aan een toekomst waarin onderwijs en onderzoek actief de regie over hun digitale omgeving behouden. 

Zo pakt iedereen zijn verantwoording binnen het eigen handelingsperspectief. Europa doet dit door regulering en verordeningen (denk aan DMA, DSA en AI-Act), op nationaal niveau wordt er aan bewustwording, strategie en beleid gewerkt met o.a. de Agenda Digitale Open Strategische Autonomie en de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren en binnen het onderwijs en onderzoek nemen we concrete stappen om zelf en pro-actief aan het stuur te blijven van de eigen (gemeenschappelijke) digitale omgeving. 

Mede-afhankelijk van de uitkomsten en ervaringen met de pilot zal er met de leden van SURF, (de instellingen), gesproken worden over additionele pilots, eventuele kansen op (vaste) dienstverlening en een portfolioaanbod dat aansluit bij de wensen en behoefte van het onderwijs en onderzoek.

Blijf op de hoogte

Tijdens de pilot zullen SURF en AlgoSoc de gemeenschap regelmatig op de hoogte houden van voortgang en geleerde lessen. Dit initiatief en de ervaringen kunnen ook waardevol zijn voor andere sectoren, zoals primair en voortgezet onderwijs, overheden en uitvoeringsorganisaties. 

Zij kennen soortgelijke uitdagingen rondom de digitale soevereiniteit en de kansen van digitale gemeenschapsgoederen (digital commons) waarbij software zoals Nextcloud  gezamenlijk beheerd, ontwikkeld en verbeterd wordt door een gemeenschap.

Doordachte durf en pionieren 

De samenwerking tussen AlgoSoc en SURF markeert een belangrijke stap richting een toekomst waarin samenwerkingsomgevingen niet alleen krachtig, maar ook verantwoord zijn. Door te experimenteren, te leren en durf te tonen door oplossingen te ontwikkelen die publieke waarden centraal stellen, leggen we de basis voor een digitaal ecosysteem waarin we collectief laten zien dat betrouwbare oplossingen en belangrijke waarden hand in hand gaan. 

De AlgoSoc onderzoekers spelen niet alleen een belangrijke rol binnen het eigen onderzoeksgebied, doordat zij deelnemen aan de pilot zijn zij ook de digitale pioniers op wiens schouders we in de toekomst, mogelijk hoognodig, kunnen gaan staan.

Het AlgoSoc programma wordt door het ministerie van OCW en NWO gesubsidieerd in het kader van het programma Zwaartekracht. Met Zwaartekracht stimuleert de overheid excellent onderzoek in Nederland. Het is bedoeld voor wetenschappelijke consortia die de potentie hebben om tot de wereldtop op hun gebied te gaan behoren. AlgoSoc is een samenwerking van de volgende vijf universiteiten: Universiteit van Amsterdam, Technische Universiteit Delft, Erasmus Universiteit Rotterdam, Universiteit Utrecht en Tilburg University.