Publieke waarden in de praktijk: met het Ethiekkompas in gesprek over online proctoring

Ethiekkompas: in 7 stappen naar een antwoord op een ethische vraag

Het Ethiekkompas is een ethische gesprekstool, ontwikkeld door Kennisnet. Het doel is om aan de hand van 7 stappen een ethische vraag te beantwoorden. Aan het einde van een sessie is er een gestructureerde ethische reflectie, en een weloverwogen antwoord op de ethische vraag. Soms lukt het niet direct om in een sessie een antwoord te formuleren, maar dan is in ieder geval duidelijk wat uitgezocht moet worden en waar de pijnpunten zitten. Tijd voor een pilot waarin het Ethiekkompas toegepast kon worden op een actuele ethische vraag.

Is online proctoring wenselijk?

De workshopdeelnemers waren een bestuurslid en beleidsmedewerker van het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO), en een bestuurslid en beleidsmedewerker van de Landelijke Studentenvakbond (LSVb). Het gezelschap kon ook rekenen op de aanwezigheid van online toets-expert Sharon Klinkenberg van de werkgroep Toetsen op afstand. SURF medewerkers Duuk Baten en Roos van Leeuwen zorgden als onafhankelijk gespreksleiders voor het proces. Helaas kon de fysieke bijeenkomst niet doorgaan vanwege de coronamaatregelen, dus hebben we vanuit de studio van SURF een online sessie verzorgd en gebruik gemaakt van een online whiteboard-tool.

Stap 1: de juiste vraag centraal

Na een introductie van de sessie en het vraagstuk stonden we eerst stil bij de ethische vraag: zijn alle deelnemers het eens met de vraagstelling waarmee we aan de slag gaan? Zo werd het eerste voorstel ‘Is online proctoring gepast voor toetsing in het HO’ aangepast naar ‘Is online proctoring wenselijk voor toetsing in het HO?’

Stap 2: eerste intuïtieve antwoord

Daarna konden de deelnemers hun intuïtieve antwoord opschrijven en delen. Deze stap is bedoeld om ruimte te geven voor de gevoelens die vaak bij ethische vragen leven. Vaak heb je op basis van je gevoel een idee van een antwoord, maar is dit nog niet onderbouwd. En die onderbouwing is precies waar de volgende stappen in het Ethiekkompas voor zijn.

Stap 3: waarden benoemen

Bij stap 3 stonden we stil bij de waarden die de deelnemers belangrijk vinden, vanuit het perspectief van de student. Ter inspiratie hebben we de Waardenwijzer gebruikt. De waarden die voor alle deelnemers het meeste gewicht hadden waren: gelijke kansen, privacy en veiligheid, zelfbeschikking, menselijkheid en kwaliteit van onderwijs.

Stap 4: braindump van argumenten

Daarna lieten we de waarden weer even achter ons en begonnen we met een braindump van alle argumenten voor en tegen bij dit vraagstuk. Hierbij hebben we de deelnemers aangemoedigd het principe van alpartijdigheid aan te houden: het maakt niet uit of jij het ermee eens bent, probeer vanuit álle verschillende perspectieven te denken. We gaven de deelnemers de ruimte de argumenten op kwaliteit te beoordelen. Zitten er nog drogredeneringen bij? Zijn alle argumenten echt relevant voor dit vraagstuk? Kunnen we onduidelijkheden nog wegwerken of argumenten samenvoegen?

Stap 5: argumenten indelen op basis van waarden

Om de argumenten te structureren hebben we alle argumenten verdeeld op basis van de waarden waar de argumenten betrekking op hebben. Bijvoorbeeld: het argument dat online proctoring toetsing toegankelijker kan maken voor studenten met een fysieke beperking of mantelzorgtaak heeft betrekking op de waarde ‘gelijke kansen’. Op deze manier wordt inzichtelijk hoe de discussie in elkaar zit: hebben alle argumenten betrekking op één waarde, of is er op meerdere niveaus een dilemma?

Stap 6: antwoord formuleren en vergelijken

Vervolgens kregen de deelnemers de ruimte zelf een antwoord op de ethische vraag te formuleren, en dit vervolgens met elkaar te vergelijken. De deelnemers waren redelijk eensgezind. Alle deelnemers kwamen met een antwoord startend met ‘nee, tenzij…’. Ze waren kritisch over de menselijke maat en de privacy van studenten in relatie tot online proctoring. Maar de deelnemers hebben ook elke randvoorwaarden genoemd die de toepassing wel acceptabel zouden maken. Deze voorwaarden kunnen het begin zijn van een verder gesprek.

Stap 7: vervolgstappen

In de afsluitende stap stonden we stil bij het proces. Hebben we alles wat belangrijk was besproken? En wat zijn nu vervolgstappen? De deelnemers hadden hierbij het gevoel dat wel alle argumenten goed zijn besproken en uitgeplozen maar dat er nog wel wat meer aandacht uit mag naar wat nu precies de ‘wenselijke’ situatie is.

Zelf aan de slag met het Ethiekkompas?

Wij kijken erg positief terug op deze sessie en hebben er ook veel van geleerd. Het is bij uitstek een geschikte tool om een ethisch gesprek mee te structureren. Je zal in het doorlopen van de stappen meer begrip krijgen voor verschillende uitgangspunten van andere deelnemers en ook inzicht in je eigen overtuigingen. Omdat het proces eindigt met het beantwoorden van de ethische vraag, kan het ook helpen met besluitvorming. Maar dat zal je wel voldoende tijd nodig hebben om de uiteindelijke knoop door te hakken.

Mocht je zelf nu een ethisch dilemma hebben, dan kan je zelf in je instelling ook aan de slag gaan met het Ethiekkompas. Op de website van Kennisnet vind je allerlei materiaal om zelf een workshop rond het Ethiekkompas te organiseren.

Voor verdere vragen over deze workshop en andere manieren om publieke waarden concreet te maken voor jouw situatie, dan kan je natuurlijk ook bij ons terecht. Stuur voor dit alles een e-mail naar duuk.baten@surf.nl.