Anneke de Maat
Voor de website Vraagbaak Online Onderwijs schrijf en redigeer ik artikelen… Meer over Anneke de Maat
Marinka Kuijpers, bijzonder hoogleraar Leeromgeving & Leerloopbanen in het mbo (aan de Open Universiteit), opende de middag. Zij doet onderzoek naar zelfsturing in de ontwikkeling tijdens de loopbaan van studenten en werknemers. Vanuit eigen beweging kunnen en willen ontwikkelen is steeds belangrijker in de voortdurend veranderende samenleving, benadrukte ze. “De technologische ontwikkelingen zijn enorm.”
Tekst gaat verder onder de foto...
Leervragen formuleren
Om jezelf te blijven ontwikkelen is het volgens Kuijpers belangrijk dat je leervragen formuleert en daarvoor is het belangrijk om ervaringen op te doen. “Je moet vaak eerst iets ervaren voor je een leervraag hebt.” Zelfsturingsvermogen en een Leven Lang Ontwikkelen zijn vandaag de dag essentieel voor loopbaansucces.
Zelfsturing is de sleutel tot loopbaansucces
Loopbaansturing en netwerkencompetenties
Toch ziet Kuijpers dat veel scholen denken dat ze hetzelfde kunnen blijven doen: leerlingen alleen een vak leren. Uit Kuijpers onderzoek blijkt dat loopbaansturing en netwerkencompetenties de belangrijkste factoren zijn voor loopbaansucces. Vooral netwerken ofwel ‘connectivisme’ is belangrijk, aldus Kuijpers. Leren in netwerken wordt steeds belangrijker. “Werkexploratie is essentieel om je eigen kwaliteiten en motieven te kunnen verbinden aan je omgeving en de energie te laten stromen.” Hoe meer jongeren kennismaken met activiteiten en beroepen, hoe groter de kans op een goede loopbaankeuze.”
Generatieverschillen
Kuijpers wees erop dat het belangrijk is rekening te houden met generatieverschillen. “Wij zijn grootgebracht met ‘van hard werken is nog nooit iemand doodgegaan’, terwijl de nieuwe generatie, “GenZ” is bijgebracht ‘kies en doe wat je leuk vindt’. Maar zij moeten juist connectivisme leren.” Dat vraagt om zelfsturing en het inzetten van Kahnemans ‘systeem 2’, ofwel om het inzetten van de prefrontale cortex die bij jongeren nog minder goed ontwikkeld is. Uit onderzoek [Kuijpers & Van Dinteren, 2021] blijkt dat jongeren reflectie en zelfsturing (inzet van de prefrontale cortex) door oefenen wel kunnen versterken. “Zelfsturing is zeer belangrijk én te leren, dus is het belangrijk om mbo-leerlingen dit te leren.” Ondersteuning vanuit het onderwijs is daarbij onontbeerlijk.
“Zelfsturing is zeer belangrijk én te leren, dus is het belangrijk om mbo-leerlingen dit te leren.”
ZQ, de Zelfsturing Quotiënt, is het nieuwe IQ
Een combinatie van veiligheid en voldoende uitdaging zorgen voor een optimale ontwikkelcapaciteit, zegt Kuijpers. “Moedig jongeren aan op zoek te gaan naar een werkomgeving die nu bij ze past - waar ze zich aan kunnen verbinden, en laat ‘wat wil je later worden’ los… ‘ZQ’, de Zelfsturing Quotiënt, is het nieuwe IQ , en ZQ is te leren.”
Versterk het innoverend vermogen van docenten
De snel veranderende arbeidsmarkt, vraagt ook om complexe onderwijsvernieuwingen. Uit onderzoek blijkt dat innovatie niet gaat lukken als de docent daar geen rol in krijgt, vertelde Harry Rorije in de workshop ‘Jouw innoverend vermogen als mbo-docent. Maak het verschil!’.
Organiseren van Verandering in Onderwijs
Rorije is onderzoeker bij het lectoraat Organiseren van Verandering in Onderwijs van de Hogeschool Utrecht (HU). Hij deed in 2024 onderzoek naar innovatief werkgedrag van startende docenten. In 2025 deed Rorije (samen met K. van Lommel) een literatuurstudie (review) naar complexe vernieuwingen in het onderwijs en het innoverend vermogen van docenten [publicatie in voorbereiding]. Ceciel Korsmit, docent-onderzoeker bij Landstede, deed in 2023 empirisch onderzoek naar het innoverend vermogen van mbo-docenten.
Kunnen, Willen en Mogen
De onderzoeksresultaten van de onderzoeken van Rorije & Vanlommel en Korsmit laten zien dat flexibiliteit, positiviteit, openheid, nieuwsgierigheid, lef en proactiviteit essentiële elementen zijn die docenten ondersteunen om aan de slag te gaan met onderwijsvernieuwingen. Rorije en Korsmit legden hun onderzoeksbevindingen naast het ‘Conceptuele model van innovererend vermogen’ van Vaas & Kraan (2007). Zij (Vaas & Kraan) beschouwen innoverend vermogen als een samenspel van Kunnen (kennis, vaardigheden en ervaring), Willen (motivatie en passie) en Mogen (ruimte, tijd en geld).
[Een afbeelding van het ‘Conceptuele model van innovererend vermogen’ vind je onderaan deze pagina.]
Persoonskenmerken
Bepaalde persoonskenmerken (karaktereigenschappen, vaardigheden) kunnen bijdragen aan innoverend vermogen, lichtte Rorije toe. Door het samenvoegen van hun onderzoeksresultaten ontdekten Rorije en Korsmit dat vier succesfactoren voor innovatie op de grensvlakken van ‘Willen, Kunnen en Mogen’ zitten. Dat zijn: gevoel van autonomie, actief relaties aangaan, geloof in eigen handelen, en gemeenschappelijke visie en doelen.
Hoewel erkend wordt dat het innoverend vermogen van docenten cruciaal is voor succesvolle onderwijsvernieuwing, worden leraren hier niet voor opgeleid, aldus Rorije. “De kennis over complexe veranderprocessen wordt niet onderwezen, terwijl daar wel behoefte aan is in de praktijk.” Korsmit: “Docenten weten niet hoe je systematisch een vernieuwingsproces kunt doorlopen.”
“De kennis over complexe veranderprocessen wordt niet onderwezen, terwijl daar wel behoefte aan is in de praktijk.”
Motor voor succesvolle onderwijsvernieuwingen
Om die kennis beter te ontsluiten maakten Korsmit en Rorije samen met HU-onderzoeker Remco Coppoolse voor onderwijskennis.nl de themapagina Innoverend vermogen als motor voor succesvolle onderwijsvernieuwingen Deze pagina biedt handvatten, praktijkvoorbeelden en verdiepende bronnen die docenten ondersteunen bij onderwijsvernieuwing in het mbo.
Welke kwaliteiten heeft jouw team al of nog nodig?
Het conceptuele model van innoverend vermogen van Vaas & Kraan, biedt een overzicht van het rijke palet van de kwaliteiten (persoonskenmerken) die nodig zijn voor succesvolle innovatie. “Niet elke docent hoeft dat allemaal in huis te hebben,” benadrukte Rorije, “dat is niet menselijk. Maar als je met een onderwijsvernieuwing aan de slag gaat, is het nuttig en belangrijk te kijken welke kwaliteiten je als team al hebt of nog nodig hebt.”
"Als je met een onderwijsvernieuwing aan de slag gaat, is het nuttig en belangrijk te kijken welke kwaliteiten je als team al hebt of nog nodig hebt.”
Spel maakt innoverend vermogen van team zichtbaar
Om onderwijsinstellingen en docenten bewust te maken van de kwaliteiten die nodig zijn voor innoverend vermogen hebben Rorije en Korsmit een spel gemaakt. Naast een speelbord zijn er spelkaartjes waarop de elementen (en persoonlijke kwaliteiten) die nodig zijn voor innoverend vermogen staan. De workshopdeelnemers werden uitgenodigd om dit spel in groepjes (teams) te spelen.
Artikel gaat verder onder de foto...
Hoe werkt het spel?
In ronde 1 bedenkt elk groepslid ‘Welke elementen van innoverend vermogen passen bij mij?’ en selecteert de kaartjes met die elementen. In ronde 2 gaan de teamleden elkaar bevragen: ‘Je hebt die kwaliteit gekozen. Wat doe je dan, kun je dat concreet maken?’ In ronde drie bekijkt de groep een innovatievraagstuk en bespreekt wie bij het werken daaraan wat kan inbrengen. Rorije: “We hopen dat er met dit spel plezier in innoveren ontstaat.”
Eyeopener
De workshopdeelnemers waren enthousiast over het spel. “Dit is wel een eyeopener,” zei een van de deelnemers, “wij hebben bij ons Beroeps Begeleidende Leerweg project niet gelet op de persoonskenmerken in het team. Bij een volgend innovatieproject ga ik dat nu wel doen!”
Lees verder:
- H. Rorije, Een onderzoek naar innovatief werkgedrag van startende docenten | Hogeschool Utrecht
- Het conceptueel model van Vaas en Kraan (2007, p. 188)
- Innoverend vermogen als motor voor succesvolle onderwijsvernieuwingen | Onderwijskennis
Vraagbaak-artikelen automatisch in je emailbox ontvangen?
Wil je de Vraagbaak-artikelen automatisch in je emailbox ontvangen? Klik dan op de "Volgen"-knop op de homepage van de Vraagbaak-homepage (in de linkerbovenhoek).
0 Praat mee