Hoe zorgen we ervoor dat onderwijsinstellingen minder afhankelijk worden van techbedrijven..? De best practice van de Universiteit Utrecht

De Pilothub EdTech van Npuls organiseerde op 24 maart de masterclass ‘Publieke waarden in het inkoopproces’. Corno Vromans (SURF) opende met een presentatie over publieke waarden. Daarna deelden Jan-Paul van Staalduinen (UU) en Robbie Nijsse (Fundatis) hun aanpak voor de LMS-aanbesteding bij de UU.

Ogen geopend voor belang digitale onafhankelijkheid

Het recente optreden van Trump en de bigtech-bazen heeft velen eindelijk wakker geschud, merkt Vromans. De kranten staan nu vol berichten over het belang van digitale onafhankelijkheid. Medewerkers en studenten van de Radboud Universiteit (RU) schreven op 18 maart een open brief  aan hun college van bestuur. In deze brief [inmiddels 650 keer ondertekend] roepen ze het college op om de RU binnen drie jaar onafhankelijk van bigtech te maken. “Mensen maken zich zorgen om waarden als digitale soevereiniteit, autonomie en privacy”, aldus Vromans. Ook medewerkers en studenten van de UU hebben op 25 maart een open brief aan hun cvb gepubliceerd: ‘Calling for a transformation to digital autonomy’. 

WaardenWijzer helpt bij keuzes

In 2021 is door SURF en Kennisnet een ‘WaardenWijzer voor digitalisering in het onderwijs’ gelanceerd, vertelde Vromans. De WaardenWijzer helpt onderwijsinstellingen bij het gesprek over publieke waarden bij digitaliseringsvraagstukken in het onderwijs. Door deze waarden expliciet een plek te geven bij de inkoop van nieuwe technologie kan het onderwijs minder afhankelijk worden van techbedrijven.

Autonomie, rechtvaardigheid, en menselijkheid

De drie hoofdwaarden voor het onderwijs in de WaardenWijzer zijn:

• autonomie,
• rechtvaardigheid, en
• menselijkheid.

Daarnaast zijn er hiervan afgeleide subwaarden, schetste Vromans. “Onder rechtvaardigheid vallen bijvoorbeeld inclusiviteit en integriteit. En onder autonomie onder meer zelfbeschikking, en vrijheid en onafhankelijkheid van onderwijs.” De Waardenwijzer biedt handreikingen om het gesprek over waarden te voeren. Bijvoorbeeld: Van welke leveranciers is de aangeboden oplossing afhankelijk (soevereiniteit) of welke open standaarden worden gebruikt?

Artikel gaat verder onder de afbeelding.

Aanbesteding nieuw Learning Management System

De UU gebruikte voor de LMS-aanbesteding de Waardenwijzer, vertelde Jan-Paul van Staalduinen, Chief Information Officer bij de UU. Toen hij vier jaar geleden als CIO begon, was het net tijd voor een nieuwe LMS-aanbesteding. Bij de UU leefde het belang van digitale onafhankelijkheid toen al sterk. Na interne consultatie werd daarom besloten om ‘publieke waarden’ onderdeel van de aanbesteding te maken. Publieke waarden werden een gunningscriterium.

Dialoogsessies voor studenten, docenten en beheerders

Robbie Nijsse leidde de aanbesteding. Hij organiseerde bij alle faculteiten dialoogsessies (workshops) voor studenten, docenten en beheerders. Nijsse: “We vroegen wat zij belangrijk vonden in een nieuw LMS. In de eerste ronde spraken we de studenten, docenten en beheerders als aparte groepen. In ronde twee brachten we ze samen zodat de perspectieven bij elkaar kwamen. Verder spraken we met vertegenwoordigers van IT, de Universiteitsbibliotheek en de onderwijs- en onderzoekgemeenschap.” In de workshops was er aandacht voor publieke waarden. “Studenten en docenten vinden het vooral spannend wat er met hun data gebeurt.”

Vendor lock-in voorkomen

De dialoogsessies leidden tot een voorstel hoe de publieke waarden op te nemen in de aanbesteding. Van Staalduinen: “We vroegen de leveranciers om te beschrijven hoe ze met hun LMS publieke waarden zouden borgen. We verwezen daarbij naar de drie hoofdwaarden in de Waardenwijzer.” De UU vroeg de leveranciers onder andere om concreet te maken hoe ze een ‘vendor lock-in’ zouden voorkomen. Dus hoe ze zouden voorkomen dat de UU te afhankelijk werd. Hiervoor moesten leveranciers de exit-strategie beschrijven. “Ze moesten beschrijven hoe ze aan het eind van de overeenkomst de data zouden overdragen en vernietigen.” De afspraken rondom de exit-strategie zijn ook vastgelegd in het contract.

Invloed op doorontwikkelen LMS

Andere aspecten die leveranciers concreet moesten maken, waren: toegang tot data en de mate waarin de onderwijsgemeenschap invloed heeft op het doorontwikkelen van het LMS. Van Staalduinen: “We vroegen onder meer of studenten en docenten bij gebruik van AI bij studiedata het algoritme konden zien; en hoe toegankelijk het LMS is voor mensen met een visuele beperking.”

Beoordelingscommissie voor elk gunningscriterium

Voor elk gunningscriterium was er een beoordelingscommissie, aldus Nijsse. “Dus ook voor publieke waarden. In elke commissie zaten verschillende types medewerkers en studenten. Zo kregen alle aspecten voldoende aandacht en kwamen we tot een gedragen standpunt. Het gunningscriterium ‘publieke waarden’ telde voor 15 procent mee. We zochten mensen die het thema publieke waarden al goed kenden en die met een brede blik naar de organisatie kunnen kijken. Je wilt niet een commissie met alleen IT’ers.”

Volgens Nijsse deed de UU haar best om bij de aanbesteding niet alleen ‘the usual suspects’ aan te trekken. Vromans benadrukte dat het belangrijk is om de aanbesteding zo op te stellen dat ook partijen die open source oplossingen aanbieden mee kunnen doen. “Je moet de lat niet te hoog leggen, want dan kunnen kleine bedrijven vaak niet meedoen.” Nijsse ziet dat grote leveranciers meer capaciteit hebben om zo’n onderdeel publieke waarden goed uit te werken.

Is het menens?

Uit de zaal kwam de opmerking dat zaken als privacy en digitale toegankelijkheid al wettelijk verplicht zijn. Van Staalduinen zei daarop: “ja dat klopt, maar door de publieke waarden apart en expliciet op te nemen, krijg je beter inzicht in de visie van leveranciers. Je ziet beter of ze alleen het minimum doen of dat het thema echt menens voor ze is.”

Binnenkort verschijnt er een nieuwe (2.0) versie van de Waardenwijzer.

Vraagbaak-artikelen automatisch in je emailbox ontvangen?

Wil je de Vraagbaak-artikelen automatisch in je emailbox ontvangen? Klik dan op de "Volgen"-knop  rechtsbovenaan deze pagina.