Meedoen aan praktijkgericht onderwijsonderzoek motiveert!

Geschreven door Lottie Raaijmakers en Marloes Broeren, Avans Hogeschool

Docenten zijn de spil in onderwijs én onderzoek

Wanneer je als docent rondloopt met vragen over jouw onderwijs, over jouw ervaringen met studenten en je didactische aanpak, dan wil je daar graag antwoorden op. Je wil snappen wat er gebeurt en je zoekt naar oplossingen. Meedoen aan praktijkgericht onderzoek levert niet alleen resultaten op voor een breder publiek, maar biedt ook kansen om te onderzoeken wat voor jou en je studenten het beste werkt. In dit blog nemen we je mee in een lopend praktijkonderzoek in het mbo en hbo naar de mogelijkheden om motivatie, welzijn en het leren van studenten te verhogen. Want de docent speelt niet alleen een cruciale rol in het onderwijs, maar ook in het praktijkgericht onderzoek. 

Onderzoek naar motivatie, welzijn en leren van studenten

Het is een herkenbare frustratie en gemene deler voor docenten in vele lagen van het vervolgonderwijs: studenten die moeite hebben om aan de slag te gaan, zich niet of nauwelijks voorbereiden of studenten bij wie het ontbreekt aan een betrokken, actieve houding. Een van de grote vragen uit het onderwijs is dan ook hoe studenten gemotiveerd raken en blijven. Hoewel dit geen nieuw fenomeen is, laat onderzoek zien dat het gebrek aan motivatie verder is toegenomen tijdens de corona-periode. Studies naar mentale gezondheid onder studenten laten zien dat ook het gevoel van welzijn is verminderd. Daarnaast ervaren docenten handelingsverlegenheid: ze weten niet goed op welke manier ze invloed hebben op de studiemotivatie en het welzijn van hun studenten.

Praktijkgericht onderzoek is een middel om dit soort vraagstukken beet te pakken. Vanuit een gezamenlijk belang om dit specifieke probleem te onderzoeken hebben Universiteit Leiden, Universiteit van Amsterdam, Avans Hogeschool en Landstede MBO de krachten gebundeld om in én met de onderwijspraktijk samen onderzoek te doen. Dit onderzoek wordt geleid door een team van het Expertisecentrum Future-Proof Education van Avans Hogeschool.

Onderwijs gezien vanuit de zelfdeterminatietheorie

De zelfdeterminatietheorie van Deci en Ryan biedt aanknopingspunten om naar de motivatie en het welzijn van studenten te kijken. Deze theorie stelt dat elk mens drie basisbehoeften heeft, namelijk de behoefte aan autonomie (‘ik ervaar vrijheid om zelf ergens voor te kiezen’), competentie (‘ik ervaar dat ik het kan (leren)’) en verbondenheid (‘ik ervaar dat ik word gezien en erbij hoor’). Om zin in leren, motivatie en welzijn te kunnen beleven, is het van belang om aan deze basisbehoeften tegemoet te komen. 

De Motivatie-motor: instrument voor motiverend onderwijs 

Geïnspireerd door deze theorie is bij het lectoraat Brein en Leren, onderdeel van het Expertisecentrum Future-Proof Education van Avans Hogeschool, een aantal jaar geleden de Motivatie-motor ontwikkeld. Dit is een instrument om docenten te laten reflecteren op hun eigen stijl van lesgeven en de mate waarin zij in hun onderwijs tegemoetkomen aan de behoeften van studenten aan autonomie, competentie en verbondenheid. De Motivatie-motor wordt al op veel plekken gebruikt voor de professionalisering van docenten. En hoewel de reacties van docenten over de Motivatie-motor enthousiast zijn en er nuttige inzichten mee zijn opgedaan, ontbreekt tot nu toe bewijs of de Motivatie-motor ook écht werkt. Dit was dan ook een belangrijke aanleiding om een onderzoek te starten met als vraag: Zorgt het gebruik van de Motivatie-motor door docenten ook daadwerkelijk voor een andere pedagogisch-didactische aanpak onder docenten? En zorgt dat dan vervolgens voor verhoogde motivatie, welzijn, leren en prestaties bij studenten? 

Samenwerking in de onderzoekspraktijk

Om deze vragen te onderzoeken hebben deelnemende docenten uit het mbo (bij Landstede MBO Menso Alting, de opleiding Maatschappelijke Zorg) en het hbo (bij Avans Hogeschool, de opleidingen International Business en Biomedisch laboratoriumonderzoek) vooraf een training gevolgd over de Motivatie-motor en motiverend lesgeven. Zij hebben een aangepaste lesaanpak gemaakt waarbij ze de Motivatie-motor gebruiken om in de eigen lessen elementen toe te voegen die inspelen op het ervaren gevoel van autonomie, competentie en verbondenheid. Vervolgens hebben ze verschillende motivatie-ondersteunende lesactiviteiten uitgevoerd. 

Praktijkonderzoek is een win-winsituatie

Denk bij motivatie-ondersteunende lesactiviteiten bijvoorbeeld aan een quiz aan het begin van de les met uitgebreide feedback om competentie te ondersteunen. Of het ondersteunen van verbondenheid door in de eerste les een luchtige kennismakingsactiviteit te doen of een goed, open gesprek te houden over het belang van voorbereidingen. Tijdens het onderzoek reflecteren de docenten op hun aanpak in een logboek en er vinden lesobservaties plaats. Door zo expliciet bezig te zijn met de eigen stijl van lesgeven, maken docenten heel bewuste keuzes voor motiverende interventies én staan ze extra stil bij wat dat oplevert. Het praktijkgerichte onderzoek levert zo niet alleen waardevolle resultaten op, maar stimuleert ook de onderzoekende houding van docenten.

Dit gebeurt allemaal in het lopende onderwijs, onder tijdsdruk en naast alle andere dagelijkse beslommeringen. Soms zorgt dat voor last-minute aanpassingen, een les die niet doorgaat vanwege een treinstoring, afwezige studenten, de docent die ziek is. Problematisch voor onderzoek? Nee. Hoewel de organisatie en uitvoering hierdoor soms uitdagend zijn, is de waarde van onderzoek in een authentieke onderwijspraktijk met echte docenten en studenten vele malen groter. Daarnaast merken de onderzoekers dat er veel enthousiasme is onder docenten om betrokken te zijn. Docenten ervaren dat het onderzoek ondersteunt om gericht te werken aan de motivatie van studenten, omdat ze gedurende een lesperiode nauw gevolgd worden in hun motiverende aanpak. 

Tot slot

Of het uiteindelijk ook zorgt voor verhoogde motivatie, welzijn, leren en prestaties bij studenten? Dat proberen we te meten met behulp van vragenlijsten voor en na de lesperiode, prestatiegegevens, lesobservaties, interviews en groepsgesprekken. De resultaten zijn voor de zomer van 2025 bekend. Deze zullen we publiceren in een wetenschappelijk artikel, maar ook delen in een tijdschrift voor de praktijk, via de website van Future-Proof Education en via social media.

Heb je zelf een onopgelost praktijkvraagstuk? Denk eens aan meedoen aan praktijkgericht onderzoek. Het levert echt iets op! Voor jou als docent, voor jouw studenten en voor het onderwijs.