Hoe wordt blended onderwijs ook inclusief onderwijs? Zes tips

Hoe inclusief is het hoger onderwijs?

Uit de ‘Monitor beleidsmaatregelen hoger onderwijs 2019-2020’ blijkt dat de helft van de studenten tijdens de opleiding te maken heeft met een of meer bijzondere omstandigheden. Meestal gaat het om een functiebeperking: één op de drie studenten heeft daarmee te maken en 35% van de studenten met een functiebeperking wordt belemmerd bij de studie. Zo’n 46% van de studenten met een functiebeperking heeft een studieachterstand opgelopen. Ook studenten met zorg voor kinderen en (mantel)zorgtaken ervaren een studieachterstand, zo’n 49%. Het reguliere studietempo voor studenten met een beperking ligt al hoog. Specifieke aandacht voor deze studenten is van groot belang. Zeker met het oog op de impact van de coronapandemie, waarmee een mogelijke inhaalslag helaas opnieuw ongelijkheid oplevert.

Tip 1: zorg voor goede begeleiding met een duidelijk aanspreekpunt

Besteed extra aandacht aan studenten met een ondersteuningsvraag. Dit draagt ook bij aan de kwaliteit van het primaire onderwijsproces. Studenten met een ondersteuningsvraag kunnen belemmeringen ondervinden vanwege een functiebeperking, chronische ziekte, psychische klachten, zwangerschap, jong ouderschap, gendertransitie of bijzondere familieomstandigheden zoals mantelzorg. Deze studenten durven niet altijd om extra hulp te vragen.

• Houd studenten in het oog. Met name studenten die, vanwege hun ondersteuningsvraag, moeite hebben met het plannen en organiseren van hun studieactiviteiten en kampen met depressieve gedachten.
• Benader de studenten proactief. Ondersteun hierbij de studieadviseurs, studentenpsychologen en studentendecanen met tijd, ruimte en ook coaching.
• Zorg voor een vaste begeleider als contactpersoon, creëer een ‘safe place’. Bespreek met de student welke extra begeleiding en aanpassingen nodig zijn. Zorg dat andere betrokken onderwijsprofessionals hiervan op de hoogte zijn, zodat de student niet steeds opnieuw naar zijn of haar benodigde voorzieningen moet vragen.
• Organiseer bijvoorbeeld een (laagdrempelig) inloopspreekuur zodat studenten kunnen uitvragen welke informatie zij moeten aanleveren voor het verkrijgen van een aanpassing.
• Zorg voor een up-to-date informatievoorziening. Het is belangrijk te weten welke informatie op welke sleutelmomenten van het studieproces nodig is, en daar vervolgens voor te zorgen.

Tip 2: zorg voor flexibiliteit in het (online) onderwijs

Om te zorgen dat studenten gemotiveerd en aangehaakt blijven is flexibel onderwijs nodig.

• Zorg voor een inclusief onderwijsontwerp: met diversiteit als uitgangspunt, rekening houdend met verschillende leerstijlen, talenten en mogelijke belemmeringen met toepassing van UDL. Lees meer over de principes van en handvatten voor UDL.
• Het lukt studenten niet altijd om op een vast moment een (online) college bij te wonen. Denk bijvoorbeeld aan studenten met mantelzorgtaken, zwangere studenten of studerende ouders. Zorg ervoor dat deze studenten de colleges op een later moment alsnog kunnen volgen, op een moment dat hen uitkomt.
• Houd rekening met de thuisomstandigheden van de studenten. Hebben de studenten een betrouwbare internetaansluiting en rustige ruimte om online onderwijs te volgen? Passende faciliteiten binnen je onderwijsinstelling helpen daarbij.
• Geef studenten tips over effectief thuis studeren via een webinar of laat studenten elkaar digitaal ondersteunen bij het plannen en organiseren van hun studieactiviteiten en bijvoorbeeld het schrijven van een scriptie. Zie de voorbeelden van onder andere Universiteit Utrecht en Hogeschool Inholland.

Tip 3: houd focus op sociale binding en motivatie van studenten

Sociale binding draagt bij aan de motivatie en studiesucces van de studenten. Wanneer studenten zich verbonden voelen, zijn ze beter gemotiveerd om zich in te zetten voor hun studie. Dit leidt veelal tot betere studieprestaties. Laat je inspireren door de tips, handreikingen, best practices en onderzoeken rondom studentenwelzijn. Wil je kennis en ervaringen delen en knelpunten bespreken? Sluit dan ook aan bij het Landelijk Netwerk Studentenwelzijn in het hoger onderwijs en de online community Studentenwelzijn in het hoger onderwijs op LinkedIn.

Tip 4 : betrek ervaringsdeskundige studenten bij de vormgeving van je onderwijsaanpak

Studenten met een functiebeperking of ondersteuningsvraag kunnen zélf het beste aangeven waar aandachtspunten en verbeterkansen liggen, voor nu en voor de langere termijn. Ga met hen in gesprek over welke oplossingen zij zelf al zien. Lees de 10 aanbevelingen over studentenwelzijn, afstandsonderwijs en onderwijskwaliteit vanuit studentenperspectief.

Tip 5: zorg voor fysieke toegankelijkheid

Het is logisch dat een gebouw fysiek toegankelijk moet zijn voor studenten in een rolstoel. Maar zijn het gebouw en de faciliteiten ook goed te gebruiken door studenten die slecht zien of slecht horen? Daarnaast kun je gebouwen zó inrichten dat studenten met psychische beperkingen, autisme of ADHD minder gauw verdwalen en zich prettig voelen op hun onderwijsinstelling. Lees meer over het onderzoek van Universiteit Utrecht naar de fysieke toegankelijkheid voor rolstoelgebruikers. Onderwijsinstellingen moeten voldoen aan het bouwbesluit, dat garantie geeft voor een basisniveau van toegankelijkheid. Lees meer over fysieke toegankelijkheid.

Tip 6: zorg voor toegankelijk digitaal onderwijs

Digitale toegankelijkheid maakt voor een grote groep studenten het verschil om wel of niet te kunnen studeren. Studenten met een visuele beperking gebruiken hulpmiddelen, zoals voorleessoftware. Zij kunnen geen gebruikmaken van de lesinhoud en afbeeldingen als deze niet door de software kan worden gelezen. Studenten met een auditieve beperking kunnen alleen werken met ondertiteld geluidsmateriaal. Dit zijn slechts enkele essentiële hulpmiddelen die studenten met een beperking nodig hebben om hun studie te kunnen volgen. Met een paar simpele aanpassingen kan je de digitale toegankelijkheid van je lesmateriaal al verbeteren:

• Zet structuur en duidelijkheid voorop. Daarmee creëer je rust. Een duidelijke koppenstructuur helpt studenten met een visuele beperking om gestructureerd door een (Word-)document te navigeren. Gebruik beschrijvende koppen en tussenkoppen en begin voor elk nieuw onderwerp een nieuwe alinea. Hier help je ook studenten mee die behoefte hebben aan extra structuur, bijvoorbeeld studenten met een concentratiebelemmering, dyslexie of autisme.
• Zorg dat afbeeldingen een alt-tekst of bijschrift hebben.
• Neem in de toelichtende tekst een beschrijving op van de betreffende afbeelding, grafiek, schema of animatie. Zo kunnen studenten met leessoftware ook een afbeelding of grafiek lezen.
• Denk ook aan toelichtende tekstopnames bij video en audio en PowerPointpresentaties. Binnen PowerPoint en YouTube zijn deze functies beschikbaar en eenvoudig toe te passen. Hoe je dit doet lees je bijvoorbeeld in het Toegankelijkheidscentrum van Microsoft Office of in de informatie over toegankelijkheid van Apple.
• In Zoom of Microsoft Teams kun je ingebouwde opties voor live bijschriften gebruiken voor live webinars of online bijeenkomsten. Je kan ook iemand in de chatfunctie laten meeschrijven. Hiermee ondervang je dat een student met een visuele beperking de bijeenkomst niet kan volgen. Voor hen is het ook belangrijk dat je bij een online sessie duidelijk aangeeft wanneer er een nieuwe gesprekspartner aanhaakt.
  Lees meer over tools en handreikingen voor digitale toegankelijkheid.

Meer informatie over (online) toegankelijk onderwijs

ECIO adviseert en ondersteunt universiteiten, hogescholen en het mbo rondom relevante thema’s bij het vormgeven van inclusief onderwijs, studentenwelzijn en inclusieve doorstroming naar de arbeidsmarkt. Heb je vragen over het vormgeven en borgen van inclusief onderwijs en het ontwikkelen van een inclusief studieklimaat? Neem dan contact met op met ECIO.