Koffie break met Dries van den Enden: 'Ik waardeer heel bewust elke stap in het leerproces' (9)

"Ik probeer de omgeving van de klas vloeibaarder te maken. Er is eigenlijk geen sprake meer van een klaslokaal, maar eerder een leeromgeving waarin de rollen ook nog eens snel kunnen wisselen."

Deze week in 'Koffie break met...':

Dries van den Enden, docent (of liever coach) ICT en business management aan de hogeschool Fontys in Eindhoven. Dries zette de minor Data Driven Business Lab op en coördineert deze. Hij is lid van iFontys, het onderwijskundige innovatienetwerk van Fontys. Ook is hij als sleutelfiguur betrokken bij het programma hybride leeromgevingen binnen de dienst Onderwijs en Onderzoek. 

Klik op het onderstaande plaatje om de opname van het interview te bekijken

Van toetsen en beoordelen naar waarderen

Dries werkt al jaren vanuit een sterke visie: het tentamen (en de weg ernaartoe via hoorcolleges) bestaat niet meer. Die structuur zorgt namelijk niet alleen tot veel studeerstress bij studenten, maar ook tot nakijkstress bij docenten. En het leidt er helaas te vaak toe dat studenten studeren voor de korte termijn. Tentamen is gehaald? Weg reden om door te leren! En dat is een gemiste kans vindt Dries. Bovendien zijn tentamens éénrichtingswegen in plaats van een vrij speelveld.

"Toetsen en beoordelen zijn verouderde termen. Misschien kunnen we beter spreken over waarderen. Helemaal in deze tijd. Waardering is altijd fijn, helemaal als je met elkaar door een moeilijke tijd moet."

Toenemende dynamiek

In zijn artikel beschrijft hij drie verschillende vormen van dynamiek in het onderwijs. Uiteraard zijn er tussenvormen mogelijk. 

1. Hoorcolleges en tentamens 

De docent heeft vanuit zijn expertise alles bepaald en gestructureerd, van leerdoelen tot de toets. Er is weinig of geen invloed van de student.

"De docent staat (of zit) voor de klas en gaat eigenlijk geen echte relatie aan met de studenten."

2. Portfolio

In een portfolio-opzet zit al een verschuiving. De student vult een portfolio met een aantal leer- en beroepsproducten. De docent bepaalt wel de einddoelen. Tussentijds is ruimte voor feedback, waardoor het product kan worden verbeterd.

"Maar het is misschien toch oude wijn in nieuwe zakken. Want nog steeds wordt een student op het einde eenmalig beoordeeld door de docent."

3. Assessment as learning

De student kan op elk moment feedback vragen. Niet alleen aan de docent, maar ook aan medestudenten, de opdrachtgever of bijvoorbeeld een externe expert. Deze waarderingen worden toegevoegd aan het portfolio. Op die manier wordt het hele leerproces waar de student doorheen is gegaan, onderdeel. 

"En omdat ik de studenten ook zo vaak in hun proces en groei zie, vertrouw ik er ook op dat dat eindproduct goed is."

Assessment as learning uitgelicht

Deze laatste vorm is dus bijzonder dynamisch. Het past daarom misschien wel zo goed in deze tijd. De buitenwereld wordt toegelaten en verschillende partijen gaan zich met het proces bemoeien. 'Dat maakt het wel complexer, maar niet moeilijker,' is een mooie opmerking uit het artikel.

Er is bijvoorbeeld een opdrachtgever. De student bepaalt samen met de docent en de opdrachtgever waar hij de komende tijd aan werkt. Meestal wordt dat opgeknipt in een aantal onderdelen. De student is vervolgens in de lead om dat in te vullen. Samen met de docent/coach bekijkt de student wekelijks: ben ik op de goede route? De student haalt feedback op of vraagt om coaching. En bespreekt dat weer met de opdrachtgever.

"Ik probeer de omgeving van de klas vloeibaarder te maken. Er is eigenlijk geen sprake meer van een klaslokaal, maar eerder een leeromgeving waarin de rollen ook nog eens snel kunnen wisselen."

Roldiffusiteit noemt Dries dit. Iedereen, dus ook de docent, leert in dit proces. Cruciaal daarbij is om een echte relatie met elkaar op te bouwen. 

"Om een complex probleem op te lossen, heb je elkaar nodig. En als je dus geen relatie met elkaar opbouwt, geen afspraken maakt, dan kom je daar niet uit.

De (geringe) impact van corona

Natuurlijk had corona ook invloed op het onderwijs van Dries. Niet dat hij het onderwijsmodel anders moest inrichten. Wel, omdat het letterlijk rondlopen in de ruimte waar studenten werken, niet meer kon. Nu moeten de overleggen met de studenten helaas worden ingepland. 

"We noemen het Social Engaged Active Learning (SEAL). En om sociaal betrokken te blijven zul je echt energie moeten steken in het contact. Het is hetzelfde als voor je privéleven nu. Maar doordat we deze systematiek hanteren is er een soort natuurlijke overgang naar het digitale werken. Studenten en bedrijven pakken dat ook heel goed op. In die zin merken we er weinig van."

Minder piekbelasting voor de docent

Een terugkomende vraag in alle Koffie breaks is: Is dit qua tijdsinvestering te behappen voor de docenten? Dries geeft aan dat de totale tijdsbesteding vermoedelijk hetzelfde is, maar dat er minder pieken zijn. Je hoeft niet aan het eind van een semester/trimester/blok ineens een tentamen na te kijken of een portfolio te beoordelen. Bij een portfolio is meestal het 4-ogen principe van toepassing. Dus dat betekent een nog hogere belasting voor docenten. Ook zijn de producten in een portfolio vaak gevarieerd in opzet en dat maakt beoordelen soms extra lastig. 

"Bij ons model verspreid je alle druk over alle weken heen. Ik ben als docent elke week intensief bezig met de studenten. Ik kan redelijk goed plannen hoe de week er voor mij uit ziet. En ik weet exact welke student waar mee bezig is, hoe hij erin staat en waarom dingen wel of niet lukken."

En als het dan eens niet lukt? Als een student het niveau van de studie bijvoorbeeld niet aankan?

"Ik ben niet op zoek naar een normaalverdeling. Ik wil dat iedereen het haalt. En voor degenen die het toch niet redden: als ik een goede relatie heb met een student dan kan ik ook zeggen: stop met je studie. Daar is dan niet het frustrerende zakken voor een tentamen voor nodig."

Waardering als afsluiting in plaats van de stress van een toets

"Wij hebben meestal aan het eind eindgesprekken, niet een assessment. Daarin delen we de succesverhalen van de studenten. En we waarderen elkaar voor het proces waarin iedereen gezeten heeft, ook de docenten."

Meer lezen

• Het artikel van Dries van den Enden: Beoordelen en kwaliteit in toenemende dynamiek
• Fontys hielp mee aan het ontwikkelen van een website om assessment as learning ook praktisch te kunnen organiseren
• En ach, misschien moet deze gewoon weer eens. Sir Ken Robinson, helaas kort geleden overleden. Over een veranderend onderwijsparadigma. En zegt hij daar nu: "as the recent turmoil is demonstrating"? De animatie is uit 2010. 

Verschenen in deze reeks

• Koffie break met Ewald Edink: 'Samen met studenten onderwijs vormgeven'
• Koffie break met Aleid Brouwer: 'Zo houd ik studenten bij de online les'
• Koffie break met Eva den Heijer : 'Hoe-de-oldskool-post-mijn-onderwijsgame-redde'
• Koffie break met Marleen Verstege: 'Meer structuur, meer groei, minder herkansingen'

• Koffie break met Raimke van den Beemt: 'Ik heb meer energie als ik online lesgeef'

• Koffie break met Jaap Versluis: 'Ik-ken-de-studenten-nu-al-veel-beter'

• Koffie break met Risheet Lal: 'De drempel is denk ik lager'

• Koffie break met Evelien van Lenthe: 'De contacttijd beter gebruiken'

Koffie break met …

In ‘Koffie break met…’ iedere week een docent die vertelt over online onderwijs en het vergroten van binding. In een kwartiertje hoor je van een enthousiaste docent zijn of haar ervaringen, oplossingen en tips. Dus pak een kopje koffie, neem een break en laat je inspireren.

‘Science may never come up with a better office communication system than the coffee & tea break.’ – Earl Wilson