Anneke de Maat
Voor de website Vraagbaak Online Onderwijs schrijf en redigeer ik artikelen… Meer over Anneke de Maat
Kritisch denken is onderdeel van de Kennisbases voor de lerarenopleidingen en van de leerdoelen van alle bacheloropleidingen, vertelt Vincent. Hij is docent Engels en coördinator voor de master eerstegraads lerarenopleiding bij de Hogeschool van Amsterdam. “Kritisch denken is onderdeel van leerdoelen als digitale geletterdheid en burgerschap. Maar de grote vraag is: hoe onderwijs je het? Er is veel discussie over of het een apart vak moet zijn of onderdeel kan zijn van elk vak.”
Kritisch leren denken via literatuuronderwijs
Zelf denk Vincent dat kritisch denken gegeven kan worden binnen de context van elk vak. Via het literatuuronderwijs dat hij geeft, leert hij zijn studenten burgerschapscompetenties zoals kritisch denken (Literatuuronderwijs, kritisch denken en burgerschaps-vorming De perfecte driehoek). “Burger zijn betekent deelnemen aan de maatschappij, anderen respecteren, begrijpen hoe en waarom andere mensen denken - en begrijpen wat voor een effect dat heeft op de maatschappij en jouzelf. Als je een open, harmonieuze maatschappij wilt hebben, moeten mensen kritisch leren denken!”
Vaardigheden én denkhouding
Kritisch denken omvat zowel vaardigheden als een denkhouding. Bij vaardigheden gaat het om zaken als: structureren en ordenen, argumenteren, interpreteren, betrouwbaarheid beoordelen, en concluderen. Bij een kritische denkhouding draait het om: nieuws- en leergierig zijn; goed geïnformeerd willen zijn; open staan voor andere meningen en wereldbeelden en daar respectvol mee omgaan; en je bewust zijn van je mogelijke persoonlijke vooroordelen (SLO-Leerlijn Kritisch Denken, 2020).
ChatGPT: het einde van het essay
“Studenten essays laten schrijven was tot eind 2022 dé manier om vaardigheden voor kritisch denken te trainen”, zegt Vincent. “Maar nu ChatGPT er is, kan ik studenten geen essays meer laten schrijven. De vraag is wélke cognitieve vaardigheden we niet meer trainen als we studenten geen essays meer laten schrijven.” Veel mensen in het onderwijs zien essays vooral als een exercitie in schrijven, merkt hij. Voor Vincent gaat een essay echter niet over taal maar over cognitieve vaardigheden als ordenen, samenvatten, verbanden leggen, argumenten verzamelen uit verschillende bronnen, en meerdere perspectieven laten zien. “Als we dit studenten niet meer kunnen leren via essays, hoe zorgen we er dan voor dat kritisch denken wel in een andere vorm aan bod komt?”
Kritisch denken oefenen met authentiek materiaal van social media
Volgens Vincent moeten studenten kritisch denken nu vaak oefenen met “abstracte, saaie oefeningen in lesboeken.” Zelf gebruikt hij in zijn onderwijs maar een beetje van dit “droge materiaal” en vooral veel “authentiek materiaal”, zoals 15-20 seconden videoclips van Instagram, TikTok en YouTube, en reclamebeelden. “Veel videoclips doen claims zonder een bron of bewijs te geven. Het enige bewijs is de clip zelf: een impliciet argument. Jongeren zien wel 100 van die clips per dag.”
Goede vragen leren stellen
“Social media en reclamebeelden maken onderdeel uit van het dagelijks leven van jongeren en volwassenen. Het is belangrijk leerlingen en studenten te leren welke vragen ze kunnen stellen om te weten of iets waar is, om argumenten en tegenargumenten te kunnen identificeren, et cetera. Een belangrijk aspect van kritisch denken is goede vragen stellen om verduidelijking te krijgen en om tot de waarheid te komen. Kritisch denken is belangrijker dan ooit omdat we door algoritmes in bubbles komen en omdat mensen AI nu gebruiken zoals Google. Ze moeten kritisch leren denken over het antwoord dat AI geeft. Je moet weten welke vragen je kunt stellen om te beoordelen of iets waar is, zelfs als je geen kennis hebt van het onderwerp.”
Evalueren kritische vaardigheden en denkhouding van leerlingen
Vincent ontwikkelt de module kritisch denken samen met de studenten die de master eerstegraads lerarenopleiding volgen. Die studenten staan bijna allemaal voor de klas. Het doel van de module is dat docenten kritisch leren denken en dat zij dit ook kunnen onderwijzen aan hun leerlingen. Het mes snijdt zo aan twee kanten.
Vincent laat zijn studenten eerst een evaluatie maken van de kritische vaardigheden en denkhouding van hun leerlingen. “Ze moeten een aantal opdrachten aan leerlingen geven. Dan zie je meteen dat sommige kinderen heel veel moeite hebben met abstracte en ingewikkelde situaties. Het is belangrijk dat mijn studenten als docent nadenken over hoe ze kunnen aansluiten bij het niveau van kennis van de wereld van hun leerlingen.”
Leeromgeving evalueren
Vervolgens vraagt Vincent zijn studenten om de leeromgeving op hun school te onderzoeken. “Ik vraag ze bijvoorbeeld lessen van collega’s te observeren en te evalueren of en hoe hun collega-docenten een kritische denkhouding in de klas aanmoedigen. Reageren de docenten op vragen, opmerkingen en antwoorden van leerlingen? Vragen ze aan leerlingen hoe ze tot hun antwoord zijn gekomen?”
Kritisch denken aanmoedigen
Vincent: “Na deze opdrachten hebben mijn studenten een idee van wat de kinderen moeilijk vinden aan kritisch denken. En ze hebben een idee van in hoeverre de leeromgeving kritisch denken aanmoedigt. Door de hoge werkdruk en drukke toetsprogramma’s hebben docenten vaak weinig tijd om kritisch denken aan te moedigen. Dat is een probleem. Als je leerlingen geen kritische denkhouding en vaardigheden leert, leren ze niet te denken vanuit het perspectief van een ander. Deze opdrachten maken voor mijn studenten de omvang van het probleem duidelijker.”
Positief deelnemen aan de maatschappij vereist kritisch denken
Kritisch denken is zwaar en vaak confronterend, benadrukt Vincent. “Je moet ook leren om kritisch op jezelf te zijn!” Waarom zet hij zich zo in voor kritisch denken? “Ik vind slordig denken vervelend en gevaarlijk. Ik zie in de wereld nu veel slordig en oneerlijk denken. Ik vind intellectuele vrijheid heel belangrijk. Je kunt niet vrij zijn als je niet zelfstandig kunt denken. Als je vrij wilt zijn kun je niet blind zijn en moet je basale kritische vragen kunnen stellen. Ik vind dat je als individu in een democratie verplicht bent om deel te nemen aan de maatschappij. Je kunt alleen positief deelnemen als je je brein gebruikt, goede vragen stelt en goed geïnformeerde beslissingen neemt!”
Literatuuronderwijs, kritisch denken en burgerschaps-vorming De perfecte driehoek, Hernot, Vincent, 2019, 'Levende Talen Magazine'
Foto coverbeeld: K. Eliason, Unsplash
Voorbeeld van een oefening in kritisch denken met authentiek materiaal
Dit is een voorbeeld van een oefening met authentiek materiaal die Vincent Hernot gebruikt.
(Image as) evidence: what can and do we know when we see something?
In 2011, there was a catastrophic accident at the Fukushima nuclear power plant, in Japan. Radioactive material was released in the air, in the soil and in the sea. Inhabitants had to leave the area and could not come back for a long time for fear of radiations.
First, look at the following picture: https://imgur.com/gallery/zJ6M559 and its caption:
The caption reads as follows: 'This is 4 years after the deadly Fukushima nuclear incident in Japan and these are deformed daisies due to radiation.'
What do you think: does this post provide strong evidence about the conditions near the Fukushima Power Plant?
Explain your reasoning in a maximum of 200 words.
After ‘Evaluating information’, 2016, Stanford History Education Group
Comeniusbeurzen
Het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) stelt budget beschikbaar via het Comeniusprogramma. Het programma richt zich op docenten die aan de slag willen met vernieuwing en verbetering van het hoger onderwijs in Nederland. Er zijn drie verschillende beurzen: de Teaching Fellow, Senior Fellow en Leadership Fellow. Alle ontvangers van een Comeniusbeurs zijn verbonden in het landelijke ComeniusNetwerk.
0 Praat mee