Online afstudeercafé helpt studenten over de eindstreep

Dit portret is onderdeel van de reeks 'Trots van docenten' van het ComeniusNetwerk. De reeks is tot stand gekomen met behulp van de woordenkunsten van portretschrijver Elske van Lonkhuijzen en tot leven gebracht met de illustraties van Bewegend Wild.

Studenten die hun diploma niet binnen de gestelde termijn halen, raken gemakkelijk in een isolement. Pedagogiek-docent Judith ten Hagen ziet het als de taak van onderwijsinstellingen om de binding met afstudeerders te behouden, ook wanneer mantelzorg, een drukke baan of psychische kwetsbaarheid vragen om een aangepast traject. In online afstudeercafés krijgen studenten van verschillende opleidingen aan de Hogeschool van Amsterdam de kans om in hun eigen tempo de eindstreep te halen.

De veiligheid van je eigen huis

Het gesprek met Judith vindt uit praktische overwegingen online plaats en dat blijkt toepasselijk voor de onderwijsprestatie waar ze in deze rubriek over wil vertellen: de ontwikkeling van een online afstudeercafé. "Er is een hardnekkig vooroordeel dat online samenkomen zorgt voor verarming in contact," zegt ze, "maar uit ons onderzoek is juist gebleken dat studenten het een verrijking vinden. Je kan elkaars gezichtsuitdrukking goed zien, bent in de veiligheid van je eigen omgeving en deelt daardoor soms makkelijker wat je bezighoudt." Die eigen omgeving bestaat in Judiths geval uit een goedgevulde boekenkast, een platenspeler en - in de hoek van het scherm - een volle Gamma-tas. Ze zit aan haar bureau, klaar om te praten over het werk dat ze met zoveel liefde en plezier doet.

Ik heb nog nooit een ongemotiveerde student ontmoet

Toen Judith in 2010 als docent pedagogiek aan de slag ging bij de Hogeschool van Amsterdam (HvA), begeleidde ze veel bachelor- en masterstudenten in hun afstudeerfase. Al snel viel haar op dat lang niet alle studenten hun opleiding binnen de gestelde termijn afronden. Onder de bachelorstudenten in haar faculteit Onderwijs en Opvoeding was dat sommige jaren, net als bij veel andere hogescholen, nog geen 60 procent. Voor studenten die meer dan een jaar vertraging oplopen (de langstudeerders) wordt de drempel om nog in te stappen steeds hoger. "Hun medestudenten zijn vaak afgestudeerd, waardoor ze geen deel meer uitmaken van een groep. Wachtwoorden vervallen, het curriculum vernieuwt en de achterstand kan een gevoel van schaamte oproepen," vertelt Judith. Ironisch genoeg ligt het initiatief om de studie weer op te pakken veelal bij de student. Dat kon en moest anders. "Voor mij kwam het kantelpunt toen ik een student begeleidde die vertraging opliep omdat ze voor haar gehandicapte broer zorgde." Judith besefte dat het juist aan de instelling is om een omgeving te creëren waarin elke student die tot de afstudeerfase is geraakt ook de kans krijgt om de opleiding af te ronden. "Er wordt weleens gemopperd dat studenten niet gemotiveerd zijn, maar ik heb nog nooit een ongemotiveerde student ontmoet."

'Voor mij kwam het kantelpunt toen ik een student begeleidde die vertraging opliep omdat ze voor haar gehandicapte broer zorgde' 

Campus, blended, online

In eerste instantie organiseerden Judith en haar collega’s bijeenkomsten op de campus om langstudeerders weer vertrouwd te maken met het onderwijs. Maar omdat studievertraging zulke uiteenlopende oorzaken kent (van lichamelijke en psychische kwetsbaarheid tot de zorg voor een gezin, mantelzorg of topsport) zag ze afstandsonderwijs als een inclusiviteitsbevorderende aanvulling op het traditionele onderwijs. Ze begon zich te verdiepen in afstandsonderwijs en online platforms en bracht haar inzichten en visie ter sprake waar dat in de opleiding en faculteit maar kon. Een interne beurs van de HvA gaf haar in 2020 de kans om een eerste pilot te draaien met een groepje bachelor- en een groepje masterstudenten. De bedoeling was om hen deels op de campus en deels online te begeleiden, maar toen bereikte covid Nederland en werd alle onderwijs digitaal. "Dat had nadelen," vertelt Judith, "maar bleek voor dit project vooral een voordeel. Het bracht de ontwikkeling van afstandsonderwijs in een stroomversnelling en gaf ons de kans om te onderzoeken of en hoe online betrokkenheid tot stand kan komen."

In 2021 kon ze haar pilot met een Comenius Teaching Fellow-beurs uitbreiden. Het afstudeercafé bleek ook voor reguliere afstudeerders een uitkomst en lijkt studievertraging te voorkomen.

Werkzame ingrediënten van het online afstudeercafé

Samen met de ruim vierhonderd studenten die aan de pilots deelnamen zochten Judith en haar collega’s naar de optimale invulling van het afstudeercafé. Ze ontdekten dat online ontmoetingen zeker kunnen leiden tot betrokkenheid. Het Vijfstadiamodel van de Britse onderzoeker Gilly Salmon bood daar een structuur voor. Door aandacht voor de toegankelijkheid van het platform (MS Teams gekoppeld aan Brightspace) en voor de motivatie om deel te nemen werkt het café via online socialisatie, informatie-uitwisseling en kennisconstructie toe naar het laatste stadium waarin studenten zelf verantwoordelijkheid kunnen dragen voor hun ontwikkeling. Die abstracte stappen vertaalde Judith naar een concrete handleiding voor andere docenten in de faculteit. Daarin is bijvoorbeeld te lezen dat wekelijkse groepsmeetings met de docent, 24/7-toegang tot lesmaterialen en chat, en het geven van vertrouwen en ruimte voor eigen inbreng van studenten goed werken. "Dat vraagt ook wat van docenten. Je hoeft niet permanent beschikbaar te zijn, maar je rol verandert wel. Je wordt een coach die bijstuurt en aanmoedigt."

'Ooit leek dit een onhaalbaar idee, maar het is me tien jaar later toch gelukt'

Je bent niet alleen

Judith benadrukt dat het afstudeercafé echt tot stand is gekomen in samenwerking met de deelnemende studenten. "Zij hebben de naam 'afstudeercafé' ook bedacht," glimlacht ze. "Ik noemde het eerst 'online leer-ontmoetingsruimte'." Al in de eerste pilot merkte ze dat het een verademing is voor studenten om te merken dat ze niet de enige zijn die vertraging heeft opgelopen. Door het herstelde contact kunnen ook mythes worden ontkracht waar studenten mee zitten. "Ik hoor vaak: 'Ik kan niet plannen.' Maar als we dan samen kijken naar de dingen waar de student mee zit, heeft dat niets met plannen te maken en alles met hun persoonlijke omstandigheden." Studenten ruimte geven om hun ontwikkeling zelf vorm te geven leidt tot mooie en verrassende initiatieven. De eerste groep maakte bijvoorbeeld een kanaal waarin de afstudeerders elkaar lieten weten of ze een klein doel dat ze zichzelf hadden gesteld hadden gehaald of niet.

Project van de lange adem

Meerdere opleidingen aan de HvA bieden inmiddels afstudeercafés aan of zijn bezig die op te zetten. Ook wordt geëxperimenteerd met coaching via onlinecafés. Studenten met achterstanden kunnen op die manier contact houden met docenten en medestudenten. "Ik ben er best trots op", zegt Judith met een lach, "want ooit leek dit een onhaalbaar idee, maar het is me tien jaar later toch gelukt." Wat verklaart haar gedrevenheid en volharding? "Dat ik de studenten goed ken," zegt ze meteen. "Ik doe echt moeite om te weten wie ze zijn en wat ze bezighoudt." Verder is haar nieuwsgierigheid een drijvende kracht. "Ik wil weten wat werkt. Als docent ben je ook onderzoeker. Je moet eigenlijk systematisch je eigen onderwijs bestuderen. Het mes snijdt dan aan twee kanten. Je verbetert je onderwijs én je bent een voorbeeld voor je studenten. Je laat zien dat professionaliteit betekent dat je je blijft ontwikkelen."

Bekijk de andere interviews uit de reeks via deze link: Publicaties | ComeniusNetwerk