Ambitie
Het is de ambitie van de zone Naar digitale (open) leermaterialen, dat in 2023 docenten en studenten in hun leer- en onderwijsprocessen hun optimale mix van leermaterialen kunnen toepassen; bestaande uit open, semi-open en commercieel materiaal.
Voor de realisatie van deze ambitie streven we ernaar om voor Hoger Onderwijs Nederland een goede infrastructuur neer te zetten waar digitale (open)leermaterialen duurzaam kunnen worden opgeslagen, kwalitatief goede leermaterialen snel kunnen worden teruggevonden, deze leermaterialen makkelijk kunnen worden (her)gebruikt en (bij voorkeur onder open licentie) weer opnieuw wordt aangeboden. Tevens willen we docenten in vakcommunities de mogelijkheid geven om instellingsoverstijgend samen te werken aan de creatie van open en semi-open leermaterialen. Daar komt bij dat wij ook ondersteuning verzorgen op zowel organisatorisch als inhoudelijk niveau.
Strategie
We maken slim gebruik van bestaande infrastructuur door deze op benodigde extra functionaliteiten door te ontwikkelen of te integreren en gerelateerde diensten (door) te ontwikkelen. En we richten ons op de ontsluiting van meer digitale (open) content, zoals bijvoorbeeld open tekstboeken, open leermaterialen uit internationale repositories maar ook materialen van uitgeverijen. Op deze manier draagt de Zone bij aan de algemene ambitie en worden resultaten goed geborgd. Dankzij het aansluiten bij of integreren van bestaande oplossingen en het activeren en uitbouwen van huidige netwerken en vakcommunities, werken we aan duurzame oplossingen.
Samenwerking
Dit doen we natuurlijk niet alleen. In 2020 is er een intensieve samenwerking ontstaan tussen de Zone ‘Naar digitale (open) leermaterialen’, werkgroep Bibliotheken Open Online Onderwijs, SURF en OCLC Research. Uiteraard werken we ook goed samen met de SHB en UKB. Dit jaar willen we ook graag onze activiteiten goed afstemmen met andere zones zoals ‘Docentprofessionalisering’, de zone ‘Flexiblisering’ en ‘Het Koersteam’ en hen zoveel mogelijk betrekken bij de activiteiten. Bovenal willen we dit jaar een model ontwikkelen om docenten in vakcommunities een goede ondersteuning te bieden.
Verkenningen in 2020
Vanuit de praktijk ontvangen wij signalen dat er een zeer positieve houding is tegenover het gebruik van digitale (open) leermaterialen in ons onderwijs. Nu wellicht meer dan ooit. Het slim gebruik maken van bestaande (open) onderwijscontent inspireert niet alleen, maar levert ook vele andere voorbeelden op die Paul Gobee (LUMC) mooi verwoord in zijn video.
Daarnaast ontvangen wij signalen uit de praktijk dat het zoeken en kunnen terugvinden van kwalitatief goede content een uitdaging blijft en tijdrovend is. Daar komt bij dat als je iets hebt kunnen vinden op internet, het soms ook maar de vraag is wat je er exact mee kan/ mag (even ter toelichting: op edusources wordt alleen materiaal met een CC licentie ontsloten en is altijd duidelijk hoe dit hergebruikt kan worden)?
Om nog beter in beeld te krijgen waar docenten (ondersteuners en studenten) behoefte aan hebben, hebben wij in 2020 een aantal verkenningen gedaan zodat we met een gedegen plan op basis van jullie (docenten en ondersteuners) behoeften vervolgstappen kunnen zetten. Deze verkenningen bestonden o.a. uit:
Requirement study
26 vakcommumonities hebben meegewerkt aan een Requirement study dat ons inzicht heeft gegeven in de wijze waarop docenten in vakcommunities content met elkaar delen, en tegen welke zaken zij aanlopen om dit gestructureerd te doen en of zij het landelijk zoekportaal edusources willen gebruiken om content vindbaar te maken. Daarnaast hebben zij aangegeven over welke auteurtools zij willen beschikken om instellingsoverstijgend content te maken en bewerken, denk aan open tekstboeken, videomaterialen, presentaties en documenten. Tevens hebben een aantal communities aangegeven dat zij ondersteuning zij wensen rondom advies op auteursrecht, het samenstellen van virtuele collecties, hulp willen krijgen bij het maken van kwaliteitsplannen en keurmerken.
Inventarisatie / Deskresearch
Om een groter aanbod van content te realiseren is er in 2020 hebben we in kaart gebracht wat voor relevante content er (inter)nationaal al beschikbaar is en op welke platforms deze content is ontsloten. Zo zijn er bijvoorbeeld ruim 33.000 Open Tekstboeken in kaart gebracht, waarin een indeling is gemaakt op vakgebied, taal en publicatiejaar, creative commons licesence, en wordt er via een wordcloud aangegeven wat de topics zijn van de tekstboeken in een vakgebied. Daarnaast is er onderzocht in welk formaat de tekstboeken zijn gepubliceerd en hoe docenten tekstboeken in PDF en ePub formaat kunnen bewerken. Een infographic over deze inventarisatie is in de maak, en verschijnt binnenkort op de website van de zone naar (open) digitale leermaterialen.
Ook is er een inventarisatie gemaakt van content uit de big deals dat ons inzicht heeft gegeven hoeveel titels er beschikbaar zijn gesteld binnen de vakgebieden, waarvan de licentie aangeeeft dat dit materiaal mag worden opgenomen in de leeromgeving. Voorwaarde bij de selectie was dat minstens 5 instellingen toegang tot deze content zouden hebben omdat het voor een minder aantal instellingen te kleinschalig wordt om in een landelijk zoekportaal op te nemen.
Content terugvinden & content doorzoeken Elastic Search
Het blijft lastig om onze eigen content duurzaam te kunnen ontsluiten. Wij weten dat zoeken via metadata alleen het vrij lastig is om content te vinden. Je moet maar net dezelfde termen in gedachten hebben als er gebruikt is in de metadata om content te vinden. Wanneer je de methode van elastic search gebruikt, kun je bijvoorbeeld naast metadata ook de objecten zelf doorzoeken. Bijvoorbeeld de tekst van een open tekstboek door middel van tekstherkenning en momenten in video door middel van spraakherkenning. Omdat elastic search al ingezet wordt binnen het landelijk zoekportaal, is deze methode ook ingezet bij de inventarisatie van open tekstboeken en is er een klein verkenning gedaan naar de verbetering van doorzoekbaarheid van videomateriaal.
De verkenning mbt doorzoekbaarheid videomateriaal is een samenwerking van SURF, Erasmus Universiteit en Vrije Universiteit, geïnitieerd door de werkgroep B-OOO. De gesproken tekst komt als doorzoekbare platte tekst beschikbaar. De uitkomsten van deze pilotstudie vormen de input voor een traject waarin op landelijk niveau wordt onderzocht welke functionaliteiten van videoplatformen tegemoet komen aan de hedendaagse eisen vanuit onderwijs. Daarnaast bieden ze input aan SURF voor de verbetering van doorzoekbaarheid van leermaterialen. SURF neemt de doorzoekbaarheid van video, door middel van spraak, op in de roadmap van technische doorontwikkelingen voor het portaal edusources. Jelmer de Ronde heeft een blogpost geschreven over dit topic.
Padagogy wheel voor digitale leermaterialen
De wijze waarop leermaterialen worden ingezet om te ondersteunen bij leerdoelen en leeractiviteiten wordt onderzocht. Er zijn bijvoorbeeld publicaties over de wijze waarop je 3D, VR en AR, video en tekst kan inzetten in onderwijs. Maar deze publicaties zijn per type materiaal onderzocht, maar er is geen overzicht over alle vormen van content in relatie tot leerdoelen en leeractiviteiten. Daarom zijn wij een deskresearch gestart om dit overzicht wel te genereren. De uitkomsten hiervan worden verwerkt in een padagogywheel, zoals dit al is opgezet door Allan Carrington, waarbij relatie is gelegd tussen leerdoelen en activiteiten en apps. We verwachten dat dit overkoepelend overzicht met content interessant is voor docenten, onderwijskundigen en bibliotheekmedewerkers en als instrument ingezet kan worden bij onderwijsontwerp.
Landelijk ondersteuningsloket
We willen een landelijk ondersteuningsloket inrichten, waarbij kennis van diverse experts uit bijvoorbeeld SIG’s en werkgroepen is gebundeld om docenten te ondersteunen bij het vormgeven van digitaal onderwijs en de uitdagingen die dit met zich meebrengt. En specifieke aandacht voor het delen van open content. Naast docenten (in vakcommunities) kunnen ook ondersteuners bij dit loket terecht voor advies en worden zij in staat gesteld om experts te ontmoeten die kunnen ondersteunen bij de creatie en integratie van leermaterialen. Ook hierbij gebruiken we zoveel mogelijk wat er al beschikbaar is, zoals bijvoorbeeld de SURF Stappenplannen, kennismakingspagina open leermaterialen, maar ook flowcharts hoe je een goede kennisclips maakt die is geproduceerd vanuit de SIG media&education. Naast kennisdeling is het loket er ook op gericht om mensen met elkaar in verbinding te stellen. Bijvoorbeeld instelingen die al een open leermaterialenbeleid hebben en instellingen die hiermee starten. We zijn wij niet de enige zone met het idee voor een kennisloket/verbindingsknooppunt. Daarom gaan we voor zover mogelijk slim combineren en daarnaast blijven we aansluiting zoeken bij bestaande infrastructuur zoals het NRO-Kennisknooppunt.
De OER Librarian
De veranderingen in het onderwijslandschap dwingt docenten, studenten en ondersteuners nieuwe kennis en vaardigheden op te doen. Daarom kijken we niet alleen naar de vaardigheden die een docent in de (nabije) toekomst nodig heeft, maar voornamelijk ook naar de kennis en vaardigheden van bibliotheekmedewerkers, die docenten en studenten op vele fronten in hun onderwijs ondersteunen.
Momenteel brengen Hogeschool Van Hall Larenstein, NHL Stenden Hogeschool, Vrije Universiteit Amsterdam, Erasmus Universiteit Rotterdam in samenwerking met de werkgroep Bibliotheken Open Online Onderwijs de skillset van bibliotheken in kaart. Dit doen we door te kijken naar welke activiteiten (producten & diensten) bibliotheken ontplooien en welke competenties en vaardigheden daarvoor nodig zijn. Daarnaast kijken we welke activiteiten er in de toekomst voor bibliotheken eraan komen en welke vaardigheden daarbij horen. Het effectief ondersteunen van vakcommunities is daar één van. Dat is ook de reden waarom we werken aan een zogenaamd Vlekkenplan Vakspecialisten. Op deze manier brengen we in kaart wie welke expertise in huis heeft met als uiteindelijk doel die expertise te koppelen aan de vakcommunities zodat er goede ondersteuning en advies kan worden gegeven op bijvoorbeeld collectievorming, selectie & (her)gebruik leermaterialen en auteursrecht.
Visie Digitale Open Leermaterialen
Parallel aan de requirement study en inventarisaties is in samenwerking met Resesarch NED onderzoek gedaan naar het gebruik en het belang van digitale leermaterialen in ons onderwijs. De onderzoeksresultaten zijn de basis voor ons Visiestuk Digitale Open Leermaterialen 2025
Verkenningen en uitkomst activiteiten leiden tot een goed plan
Al deze inventarisaties en activiteiten zijn gebruikt als input voor de plannen van de zone. Er wordt ingezet op het gebruik van dat wat ontwikkeld is en wordt om een duurzame dienst voor hoger onderwijs Nederland te realiseren. Uitgangspunt is SURF edusources. De focus is een integrale aanpak, waarbij instellingen en community’s centraal ondersteund worden met in het land beschikbare kennis en middelen, en deze experts en community’s met elkaar in verbinding gebracht worden, zodat krachten en kennis worden gebundeld om vanuit één plek leermaterialen toegankelijk te maken.
Oproep | Klankbordgroep & Contentadviesraad
Voor de uitwerking en het toetsen van al onze ideeen hebben we jullie hulp nodig. Wil je bijdragen aan de inrichting van het landelijk ondersteuningsloket of de (door)ontwikkeling van (functionaliteiten van ) de infrastructuur of mede bepalen hoe de contentstrategie vorm krijgt?
NB: dit artikel is geschreven door Sylvia Moes (Vrije Universiteit Amsterdam), Lieke Rensink (SURF), Kirsten Veelo (SURF), Wouter Kleijheeg (Erasmus Universiteit Rotterdam).
0 Praat mee