AI Act Estafette: de tweebaansbenadering voor toetsen in het tijdperk van AI en de taxonomie van Bloom op zijn kop

Silvester Draaijer (programmamanager van VU Education Lab) vertelde over de landelijke Npuls-visie 'Visie op Toetsing en Examinering in het tijdperk van AI', die hij met Kelly Beekman (lector Technology enhanced assessment bij Fontys Hogeschool) heeft opgesteld. “Het is een hoog over visie”, zei hij. “Constructive alignment blijft essentieel." De visie presenteert de ‘tweebaansbenadering’ van de University of Sydney als denkrichting.

Waarom een ‘tweebaanbenadering’ voor toetsing?

Waarom zijn er twee banen nodig en wat houdt dat in? Een podcast geeft in acht minuten een indruk van de visie. Volgens de podcast zit het onderwijs in een spagaat. We willen dat studenten hun kennis en vaardigheden laten zien zonder dat ze daarbij AI gebruiken, en tegelijkertijd vraagt de maatschappij om studenten die met AI kunnen werken. Studenten moeten leren hoe ze AI effectief kunnen gebruiken en ook hoe je dat kritisch en ethisch verantwoord doet. In plaats van ‘schrijf een analyse’ kan de opdracht nu zijn ‘genereer een concept analyse en evalueer de sterktes, zwaktes, bias en ethische aspecten.’ AI-geletterdheid moet een belangrijk onderdeel van het curriculum worden.

Alternatieve toetsen: presentaties en mondelinge toetsen

Het is onmogelijk om met zekerheid vast te stellen of een student wel of niet AI heeft gebruikt. Daarom kunnen we traditionele toetsvormen zoals een thuis te schrijven essay niet meer inzetten. Toetsen die goed inzicht geven in het denkproces en de eigen, unieke  inbreng van de studenten, worden belangrijker. Dat zijn bijvoorbeeld: mondelinge toetsen of presentaties. Daarbij kan de docent doorvragen: welke stappen heb je waarom genomen, welke prompts heb je gebruikt? Je kunt studenten ook vragen een logboek bij te houden waarin ze dat soort informatie noteren.

Toetsen die goed inzicht geven in het denkproces en de eigen, unieke  inbreng van de studenten, worden belangrijker. Dat zijn bijvoorbeeld: mondelinge toetsen of presentaties.

Assessment of learning & Assessment for learning

De tweebaansbenadering die de visie als denkrichting voorstelt bestaat uit:

1. Assessment of learning: summatieve toetsen waarbij geen AI gebruikt mag worden. Dit zorgt ervoor dat de kwaliteit en betrouwbaarheid van de toetsing en diploma's behouden blijven.

2. Assessment for/as learning: daarbij staat het leerproces centraal en AI is toegestaan of zelfs verplicht; de focus ligt op ontwikkeling en reflectie. Dit bevordert innovatie en AI-geletterdheid.

Volgens de podcast garandeert de tweebaansbenadering dat de student zowel een goede basiskennis verwerft, als wordt voorbereid op de beroepspraktijk met AI. 

Stel je vragen aan de visie

Je kunt ook via een chatbot vragen stellen aan het visiedocument. Vraag: "Wat vind jij als visie van het verbieden van AI?" De bot antwoordt dan dat deze geen persoonlijke mening heeft en de antwoorden baseert op de Npuls-visie en de bijbehorende handreikingen. "De visie op het verbieden van AI bij toetsen is dat een verbod niet de juiste aanpak is. In plaats van AI volledig te verbieden, wordt er gepleit voor het ontwikkelen van duidelijke kaders en richtlijnen om het gebruik van AI op een verantwoorde manier te integreren. Dit houdt in dat er aandacht moet zijn voor het waarborgen van de validiteit van leerresultaten en het voorkomen van fraude, terwijl tegelijkertijd de voordelen van AI benut worden om leerprocessen te ondersteunen."

“We rijden hard en we rijden door de mist”

Onderwijsadviseur Luuk Terbeek (die werkt bij de VU Amsterdam, Npuls en UvA) gaf een presentatie over het waarom van de AI Act en wat deze verordening voor onderwijsinstellingen betekent. “AI ontwikkelt zich heel snel en we kunnen de gevolgen niet overzien”, zei Luuk. “AI biedt veel kansen voor het onderwijs maar vormt tegelijk ook een bedreiging voor de onderwijskwaliteit en de waarde van onderwijsdiploma’s. We rijden hard en we rijden door de mist. We hebben goede vangrails nodig terwijl we de mogelijkheden van AI verkennen. Daarom is die AI Act er.” De AI Act is in augustus 2024 in werking getreden en wordt gefaseerd van kracht. 

Omgekeerde piramide van Bloom

AI dwingt ons om zelf kritisch na te denken over kritisch denken en cognitieve vaardigheden, vervolgde Luuk. “Door AI kun je nu in enkele seconden iets creëren, zoals  een essay of muziek… Maar de vraag is: begrijp je zelf ook wat je hebt gemaakt?” Hij verwees naar een recent artikel van Michelle Kassorla op 'Substack' getiteld 'Inverted Bloom's for the Age of AI'. Ze stelt dat door AI de piramide van Bloom’s Taxonomie omkeert, omdat studenten nu beginnen met creëren. “Dat hoeft niet per se slecht te zijn”, aldus Luuk. 

“Door AI kun je nu in enkele seconden iets creëren, zoals  een essay of muziek… Maar de vraag is: begrijp je zelf ook wat je hebt gemaakt?

Het artikel gaat verder onder deze afbeelding...

Veilig, transparant, non-discriminatoir

Luuk gaf een korte indruk van de AI Act. Het doel van de AI Act is om innovatie en economische ontwikkeling mogelijk te maken en tegelijk publieke waarden te beschermen. AI-systemen moeten bijvoorbeeld veilig en transparant zijn en mogen niet discrimineren. De AI Act stelt regels aan het gebruik van AI-systemen op basis van risicoclassificatie. De nadruk ligt op het beschermen van grondrechten en het minimaliseren van risico’s, zoals biases die in AI-algoritmes kunnen voorkomen. Sinds 2 februari 2025 is een aantal AI-systemen al verboden en moeten organisaties die AI-systemen ontwikkelen of gebruiken, zorgen dat hun werknemers AI-geletterd zijn.

Voorbeelden van hoog risico-toepassingen van AI in het onderwijs zijn:

•    Toegang, toelating en toewijzing tot onderwijs.
•    Evalueren van leerresultaten en sturen van het leerproces. 
•    Beoordelen van het passend onderwijsniveau.
•    Monitoren en detecteren van ongeoorloofd gedrag tijdens toetsen.

“Het gebruiken van hoog risicosystemen in het onderwijs is niet verboden maar je moet wel aan veel voorwaarden voldoen”, benadrukte Luuk. Het is belangrijk dat onderwijsinstellingen inventariseren welke systemen ze inzetten waarin AI gebruikt wordt en in welke risicocategorie die vallen. Over de risicoclassificatie en wat de AI Act voor onderwijsinstellingen betekent, kun je meer lezen in de gids ‘AI Act in het kort’ van  Npuls. 

Inventariseren met vier stappen

De Gids AI-Verordening van de Rijksoverheid adviseert te inventariseren met de volgende vier stappen.

1. (Risico): Valt ons (AI-)systeem binnen één van de risicocategorieën?
2. (AI): Is ons systeem ‘AI’ volgens de AI-verordening? 
3. (Rol): Zijn wij de aanbieder of de gebruiksverantwoordelijke van het AI-systeem?
4. (Verplichtingen): Aan welke verplichtingen moeten wij ons houden?

Het verschil tussen aanbieder en gebruikersverantwoordelijke is van groot belang, zei Luuk. "Let daar op."

Check hoe AI-geletterd jij bent

Tot slot vertelde Luuk over de AI Maturity in Education Scan (AIMES). Dit is een zelfevaluatie-enquête die speciaal voor het onderwijs ontwikkeld is waarmee je in 5–10 minuten jouw niveau van AI-geletterdheid kunt meten. De scan biedt vragenlijsten voor drie doelgroepen: docenten, opleidingsdirecteuren en onderwijsmanagers.

Rapportage en leestips

Na het invullen krijg je direct “actiegerichte feedback” en een rapportage. Je krijgt leestips. Bij de VU is de AIMES-scan al een verplicht onderdeel van de Basiskwalificatie Onderwijs en wordt verder ingezet om AI-geletterdheid te bevorderen. De scan-tool is open source en ontwikkeld door een internationaal expert panel. “Iedereen kan de scan doen. Je hoeft niet bij de VU te werken”, sloot Luuk af.

Kom naar een Estafette-bijeenkomst bij jou in de buurt
Na de plenaire sessies waren er workshops om uit te kiezen over: AI Governance; AI Literacy; het algoritmeregister; en ethiek. Wil je ook meer weten over de AI Act en AI en vraagstukken als governance, ethiek en duurzaamheid? Kom naar een Estafette-bijeenkomst bij jou in de buurt: zie de kalender.

Lees ook: 
- Hoe gebruik je AI verantwoord in je onderwijs? “Denk vooraf altijd na over de mogelijke risico’s!” | SURF Communities