Makkelijker open leermaterialen uitwisselen in een vakcommunity – Highlights uit het webinar van 19 maart

Open leermaterialen gebruiken heeft veel voordelen, zeker in deze tijd van online onderwijs. Je leest er meer over in dit artikel. De minister van OCW heeft een aantal jaar geleden aangegeven dat onderwijsinstellingen meer met open leermaterialen moeten doen. Samenwerken in vakcommunity’s blijkt goed te werken om succesvol open leermaterialen te delen. In dit webinar delen Timon Idema (TU Delft) en Marja Versantvoort (Fontys) hun ervaringen met het opzetten van een vakcommunity. Peter Sloep (emeritus hoogleraar OU) geeft aanbevelingen en tips op basis van jarenlang onderzoek naar online leren. Lieke Rensink (SURF) licht een handig stappenplan toe voor het opzetten van een vakcommunity. Het webinar werd geleid door Michel Jansen (projectleider bij SURF).

Bekijk hieronder de video van het webinar.

Vakcommunity Nanobiologie opzetten: de ervaringen van Timon Idema

Timon Idema is universitair hoofddocent aan de TU Delft en voorzitter van de vakcommunity Nanobiologie. Nanobiologie is een relatief nieuw vakgebied op het snijvlak van Natuurkunde, Biologie en Wiskunde. Timon maakt gebruik van de stimuleringsregeling Open en online onderwijs, en hij begon een half jaar geleden met het opzetten van de vakcommunity. Zijn doel was om een echte community op te bouwen en kennis uit twee universiteiten samen te brengen: de TU Delft en de Erasmus Universiteit. Dit zijn de tips van Timon:
 

• Betrek studenten vanaf het begin bij de vakcommunity. Nanobiologie is een relatief nieuw vakgebied en daarom moesten docenten en studenten zich eerst samen buigen over de vraag: wat doet een nanobioloog? Samen hebben zij uitgedacht welke rollen een nanobioloog kan hebben, en hebben ze daarvoor een taxonomie ontwikkeld. Vervolgens zijn studenten en docenten gaan kijken naar vakken en leermaterialen die daarbij horen.
• Kom fysiek samen (als dat veilig kan). Timons ervaring is dat bouwen aan een community beter en sneller gaat wanneer je fysiek samen komt in een andere omgeving. Een soort heidag, even weg uit de standaard vergaderzaal en zonder de gebruikelijke afleiding.

De grootste vakcommunity van Nederland: HBO Verpleegkunde

Marja Versantvoort heeft eveneens met behulp van de stimuleringsregeling samen met collega’s de succesvolle community HBO Verpleegkunde opgericht. Deze vakcommunity bestaat inmiddels al vier jaar. Marja en haar collega’s merken dat leermaterialen helpt om bij te kunnen blijven in de snel veranderend maatschappij. Door te delen hoef je niet allemaal voortdurend bij te blijven. En het zorgt voor betere kwaliteit van leermaterialen.

In eerste instantie was het doel van de vakcommunity om een eenduidig opleidingsprofiel te ontwikkelen, vanuit het bestaande Landelijk Overleg Opleidingen Verpleegkunde (LOOV). Daarna werd dit al snel uitgebreid naar samen leermaterialen ontwikkelen en een actieve community opzetten. Dit zijn de tips van Marja:
 

• Betrek vanaf het begin alle stakeholders bij de opzet van de community, is de tip van Marja. Vanaf het begin was het haar doel om een soort hongergevoel te creëren bij alle stakeholders, zodat iedereen wilde meedoen en de community kon groeien. Ook is het een goed idee om vanaf het begin studenten bij de vakcommunity te betrekken, zoals Timon Idema hierboven noemt.
• Ranking van leermaterialen op de vakcommunity draagt bij aan de waardering van docenten, is een andere tip van Marja. Op de vakcommunity HBO Verpleegkunde kunnen alle leden open leermaterialen beoordelen en waarderen (maximaal 5 sterren). Ook kunnen beroepsorganisatie een keurmerk aan leermaterialen geven; sommige materialen krijgen keurmerken van wel drie verschillende organisaties. Zulke waardering voor je creativiteit of je rol als onderwijsontwikkelaar krijgen docenten niet altijd in een beoordelingsgesprek.
• Zorg in een grote vakcommunity voor verschillende rollen en reserveer hier tijd voor. Zo hebben bepaalde leden binnen de HBO Verpleegkunde community bijvoorbeeld de functie van ambassadeur. Zij zorgen dat de community actief blijft en jagen her en der aan waar dat nodig is. Inactieve groepen halen zij in overleg weg, of voegen ze samenvoegen met een andere groep. De verschillende rollen vragen wel om een goed beleid en commitment. Mensen die zich hieraan committeren moeten daar tijd voor krijgen.

Stappenplan om een vakcommunity op te zetten

Lieke Rensink is projectleider Open Leermaterialen bij SURF. SURF ontwikkelde een praktisch stappenplan voor het opzetten en levendig houden van een vakcommunity. Je vindt het stappenplan op deze website, inclusief praktische tips en voorbeelden uit andere community’s.

Peter Sloep is emeritus hoogleraar Technology Enhanced Learning aan de Open Universiteit (OU) en werkte mee aan het stappenplan. Voor het ontwikkelen van passende leermaterialen bij online leren heb je mensen nodig, een community dus, is de ervaring van Peter. Een community moet je ontwerpen. De mensen die de community gaan opzetten moeten daarin gefaciliteerd worden. Peter geeft aan dat er drie aspecten belangrijk zijn bij het ontwerpen van een community ontwerpen:
 

• Sociaal: er moet aandacht zijn voor hoe mensen met elkaar de community gaan opbouwen. Ook is werken aan onderling vertrouwen belangrijk.  
• Techniek: ondersteunende techniek is heel belangrijk en de techniek moet gebruiksvriendelijk zijn.
• Doel: er moet een plan zijn en een duidelijk doel om naartoe te werken.

Het kweken van onderling vertrouwen is volgens Peter van groot belang, Timon en Marja ervaren dat ook zo. Peter geeft aan dat we uit onderzoek weten dat mensen best bereid zijn om in een community te investeren als voor hen duidelijk is wat de ‘return on investment’ is. Wanneer er onderling vertrouwen in de community is, zijn mensen bereid om langer te wachten op hun return on investment. Bij een groep van 15-30 mensen ken je elkaar allemaal en gaat vertrouwen makkelijker. Bij grotere community’s moeten mensen vertrouwen hebben in de organisatie, en is het belangrijk om een zekere gelaagdheid aan te brengen. Dat is ook Marja’s ervaring. In de grote vakcommunity HBO Verpleegkunde is het daarom zo belangrijk dat mensen zelf een groep kunnen aanmaken, en zich daar veilig kunnen voelen.

Tot slot geeft Peter als tip: zorg ervoor dat deelnemers aan de community de gezamenlijke missie gaan onderschrijven. En faciliteer dat de community op eigen houtje organisch groeit; groeien is niet de taak van de facilitator van de community. De facilitator of trekker van de vakcommunity moet zichzelf uiteindelijk overbodig maken.