Terugblik: Het onderwijs van 2020 is hybride onderwijs

Judith Zwerver-Bergman – Saxion Hogescholen

We schakelen over naar Twente, waar Judith ons een korte introductie geeft over hybride onderwijs. Ze trapt af met het Community of Inquiry model. “Als je het hebt over online onderwijs kun je verschillende modellen gebruiken,” zegt Judith. Het Community of Inquirey Model heeft drie pijlers: cognitive, social en teaching presence. Judith: “Voor een optimale leerervaring in een blended en online leeromgeving moeten de drie onderdelen goed in balans zijn. In het begin van de coronacrisis zag je dat docenten weinig didactische werkvormen gebruikten, maar gingen voor direct omschakelen van fysiek naar online. Ze zaten vooral op teaching en cognitive presence. Later zagen we een verschuiving van vragen over knoppen en techniek, naar vragen over didactische werkvormen. Vragen als: Hoe kan ik mijn onderwijs interactiever maken? Social presence kreeg meer een plek.” Soms wordt het model nog aangevuld met emotional presence, want studenten moeten zich ook goed voelen, vertelt Judith. Het is een mooi model om kritisch naar je onderwijs te kijken.

Annemarie Zijlstra – WUR

Download hier de presentatie van Annemarie

We gaan door naar Wageningen. Daar zit Annemarie Zijlstra onderwijskundig adviseur en trainer bij de WUR. Zij vertelt over de ervaringen met de omslag naar online en hybride onderwijs bij de WUR. Annemarie: “Voor Corona waren we al bezig met het implementeren van de nieuwe leeromgeving Brightspace. Dat was een hele grote klus. Daarnaast maakten we al gebruik van externe tools zoals FeedBackFruits, P2G, Scorm en Labbuddy. En toen kwam de coronacrisis. Dat betekende veel voor de werkvormen.” 

De WUR besloot een onderzoek te doen naar hoe docenten hun onderwijs hebben aangepast door de coronacrisis. Annemarie: “In de grafiek is te zien (blauwe staven) dat tutorials bijvoorbeeld helemaal zijn omgegooid. Ook zijn docenten zijn meer gaan doen aan groepswerk en is het geven van college aangepast.” Labwerk en practica zoals veldwerk en excursies konden helaas niet doorgaan. De meeste zijn uitgesteld en sommige zijn vervallen.

In het onderzoek heeft Annemarie ook gekeken naar de tools die docenten hebben gebruikt. Annemarie: “Waar het ging om live interactie, hebben we van de ene op andere dag de Virtual Classroom online gezet. Studenten loggen in, docenten kunnen hun PowerPoint-presentatie delen. Voor dat moment was dat een goede oplossing. Als je kijkt naar video-opnames en delen, dan zie je dat docenten soms ook weblectures van voorgaande jaren hebben hergebruikt en veel docenten hebben gebruik gemaakt van de opnamemogelijkheid in PowerPoint. Verder zijn de docenten het discussieforum in Brightspace gaan gebruiken voor feedback. Voor beoordeling maakten de docenten gebruik van individuele en groepsopdrachten.”  

Het gebruik van de online tools is ook geëvalueerd. De helft van de docenten geeft aan best tevreden te zijn met tools die ze nog nooit hadden gebruikt. Ongeveer tweederde van de docenten wil de Virtual Classroom volgend jaar weer gebruiken. Hoewel het discussion forum veel werd gebruikt, scoorde dit niet hoog in de tevredenheid. Opvallend is dat weinig docenten gebruik maken van feedback assessment tools, zoals quizzes, surveys en FeedbackFruits.

Daarnaast is gekeken naar docenttevredenheid over online lesgeven. De docenten waren positief over het gebruik van nieuwe tools. Annemarie: “Docenten waren best trots dat ze snel zijn omgeschakeld, maar ook ontevreden over werkdruk. Daarnaast missen ze het contact met studenten. Sommige docenten gaven aan dat ze niet zeker zijn of het gewenste leerrendement wel gehaald is.”

Momenteel bekijken Annemarie en haar collega’s wat ze komend collegejaar gaan doen. Annemarie: “De Virtual classroom houden we en momenteel experimenteren we bijvoorbeeld met het beschikbaar maken van MS Teams voor studenten, waarin prettig onderling kan worden samengewerkt. Voor periode 1 gaan we een combinatie maken waarbij een deel studenten op de campus onderwijs volgt en een deel thuis. Hiervoor worden op dit moment interactietools getest.” Verder zet de afdeling van Annemarie zich in voor het trainen van docenten om tools goed in te zetten. Binnenkort is er een Teachers Day om ervaringen uit te wisselen.

Tijd voor vragen uit de chat. De eerste vraag is: Hoe hebben jullie het met vaardighedenonderwijs en labwerk opgelost? Annemarie: “Labwerk is vrijwel allemaal uitgesteld. Het meeste kan volgend jaar worden ingehaald.” Iemand anders vraagt of er aandacht is besteed aan een informele ontmoetingsplek voor docenten en/of studenten. Annemarie: “Ons onderzoek was gericht op docenten en hoe ze online onderwijs geven hebben ervaren, maar we hebben wel aandacht gehad voor ontmoetingsplaats studenten.” Verder vraagt iemand: Zijn er aanpassingen gedaan voor special needs studenten? Op deze vraag heeft Annemarie geen antwoord, want dit heeft ze niet onderzocht, maar ze gaat er vanuit dat dit per geval door de docenten is opgelost.

Judith Zwerver-Bergman & Debbie Braakman-Luiten – Saxion Hogescholen 

Download hier de presentatie van Judith en Debbie 

Terug naar Judith bij Saxion. Ze gaat in op de vraag hoe Saxion coronacrisis heeft doorstaan en geeft een doorkijkje naar volgend jaar. Ook Saxion heeft onderzoek gedaan, zowel onder docenten als studenten. Judith: “Bij de docenten zag je naarmate de coronaperiode vorderde dat ze steeds meer didactische vragen stelden. Ze werden iets minder tevreden over hun vaardigheden op dat vlak. Dat zien we ook terug in hoe studenten het ervaren hebben. De tevredenheid met de online lessen liep langzaam terug. Ongeveer 57% voelde zich betrokken bij de online lessen, maar dit stelt ons dus wel voor een professionaliseringsvraag: hoe kan ik studenten actiever bij de les betrekken? Daarmee zijn we aan de slag gegaan.” Bij Saxion gebruiken ze het European Framework Digital Competence. Dit beschrijft onder andere wat het betekent voor een docent om digitaal competent te zijn.  

Een manier om studenten bij de lessen te betrekken is door feedback te geven. Judith verwijst daarbij in haar presentatie naar een video van Inholland over effectief feedback geven. Daarnaast kan peerfeedback helpen om studenten te activeren, bijvoorbeeld met behulp van breakoutrooms in online lessen. Judith benadrukt dat een goede structuur bij peerfeedback van groot belang is, zeker bij online lessen. (Zie de presentatie van Judith voor meer voorbeelden.)

“We zagen we dat studenten de sociale kant belangrijk vinden,” vertelt Judith. “Zet bijvoorbeeld een digitale wachtkamer open en kom een kwartiertje eerder online om even te kletsen. Laat de studenten socializen.” Een andere tip van Judith is een energizer tijdens je online les. Judith: “Merk je dat ze vermoeid raken, doe bijvoorbeeld een wedstrijdje wie het snelst een appel kan pakken. Geef ze even wat beweging.” 

Verder zagen ze bij Saxion terug in de resultaten van de enquête dat docenten het lastig vinden dat er bij online lessen geen of minder non-verbale communicatie is. Judith vertelt: “Vaak zetten studenten hun webcam uit en zie je niet of je instructie begrepen wordt.” Docenten vinden het ook lastig dat er online moet worden samengewerkt tussen studenten. Bij Saxion organiseerde een docent van de pabo altijd excursie met eerstejaars naar een kerk. Dat was een inleiding op de geschiedenislessen: hoe organiseer je een geschiedenisles in relatie tot de directe omgeving? Judith: “Door de coronacrisis kon de excursie niet doorgaan, dus heeft de docent een 360-graden video gemaakt voor virtuele tour. Studenten konden de tour volgen tijdens hun online les, maar je zou het ook asynchroon doen. Studenten konden kiezen of ze de tour op een vaste volgorde wilden doen of zelf de volgorde wilden bepalen. Dit gaf ze autonomie.”

Naast Judith zit haar collega Debbie Braakman-Luiten. Zij deelt een voorbeeld van vervangende praktijklessen dat haar heeft geïnspireerd. Debbie vertelt: “Bij sommige academies werkt online praktijklessen wel goed, bijvoorbeeld de studenten met de computer werken, maar voor andere opleidingen, zoals fysiotherapie en verpleegkunde, is dit moeilijker.” Binnen de minor acute zorg is het belangrijk dat studenten oefenen, vertelt Debbie. Een van de manieren om dit te doen is met simulatiepatiënt, maar tijdens de coronacrisis kon dat niet. Debbie: “Een van onze docenten bedacht een simulatieles waarbij de studenten in duo's ingedeeld worden en online instructies geven aan iemand die de handelingen fysiek uitvoert in het praktijklokaal. Dit betekent dat je heel goed moet weten wat je doet, want de docent die de handelingen gaat uitvoeren doet natuurlijk net of hij niks weet. Die zal alles vragen. De studenten moeten dus heel zuiver formuleren en bereiken daarmee een hoger leereffect. Het nadeel is natuurlijk wel dat je de handeling niet zelf uitvoert, maar het was een hele mooie oplossing.” Na de vakantie hopen ze bij Saxion dit principe te kunnen voortzetten waarbij een student de handelingen oefent en een thuis meekijkt. 

Tijd voor nog een paar vragen uit de chat. Iemand vraagt wat het verschil is tussen blended en hybride onderwijs. Debbie: “Wat we nu bespreken is allemaal een blend, maar het gaat bij hybride vooral om de locatie waar studenten zijn, de variatie in omgevingen.” Iemand anders vraagt: Op welke wijze is er aandacht voor de stress van de docenten? Judith: “Wij hebben inderdaad ook gekeken naar de werkdruk bij docenten. Ze hebben tijd en ondersteuning nodig om hun lessen om te zetten. Wij hebben daar een groot ICTO-team voor dat kan ondersteunen, maar je merkt wel dat de werkdruk is toegenomen. Ongeveer 80% van de docenten vindt online onderwijs intensiever dan fysieke onderwijs, zeker naarmate de coronacrisis vorderde. We kijken nu voor het komende studiejaar of we lessen kunnen samenvoegen, bijvoorbeeld door het instructiegedeelte voor verschillende klassen te bundelen, zodat we meer tijd creëren voor werken in kleinere groepjes.”

Een andere vraag gaat in op de oplossingen die nu gebruikt worden: welke daarvan worden straks standaard opgenomen in het curriculum en zijn docenten hier voorstander van? Judith: “We hebben de docenten gevraag wat we moeten behouden. Aanzienlijk meer docenten dan voorheen vinden dat er meer online kan dan we deden. Er is een switch in de mindset gekomen. Tegelijkertijd zie je dat ervaringen uit praktijklessen en elkaar ontmoeten echt essentieel is voor binding. Dat nemen we zeker mee voor volgend jaar, maar meer online gaat zeker gebeuren.”

JaapJan Vroom – Deltion College (Zwolle)

Download de presentatie van JaapJan

We sluiten af met JaapJan Vroom, manager centrum voor Media, Informatie en Leertechnologie bij het Deltion College. JaapJan begint met de definities van enkele begrippen. “Definities in mbo zijn soms wat anders dan in het HO. In het HO is blended learning een combinatie van face-to-face en online onderwijs, maar ook face-to-face onderwijs kan je prima online inrichten. Daarnaast vinden spreken we liever van ‘onderwijsontwikkeling’, niet blended learning. Je neemt alles mee wat helpt bij het behalen van leeruitkomsten, online en offline,” vertelt JaapJan. Ook legt hij uit dat hybride onderwijs in het mbo slaat op het combineren van onderwijs en stage, dus niet een combinatie van online en offline onderwijs.

Dan gaat JaapJan in op de situatie voor de coronacrisis. “We hadden zo’n 600 studenten die een dag per week afstandsonderwijs volgden. We maken gebruik van Adobe Connect en trainden onze docenten daarin. Ieder team maakte vervolgens de keuze wie afstandsonderwijs wilde geven en wie niet. We vonden het prima dat niet iedereen het kon of wilde.” Al in 2017 werd synchroon afstandsonderwijs bij het Deltion College gepromoot. “We vinden afstandsonderwijs nog steeds goed onderwijs,” vertel JaapJan.

Vanaf maart dit jaar veranderde de situatie. JaapJan: “Er was geen keuze meer voor de docenten of ze online les wilden geven of niet. Daarnaast gingen we over op Teams en Skype, hoewel er geen nieuw beleid is. Met andere woorden ons LMS (Cum Laude) blijft ons LMS, daar gaan we niet Teams niet voor gebruiken. Teams is slechts onze communicatietool.” Daarnaast hebben ze bij het Deltion College een taskforce afstandsonderwijs opgezet waarmee ze collega’s hebben getraind. In de taskforce zitten verschillende disciplines: mensen van kwaliteitszorg, blended coaches, leeradviseurs, procesbegeleiders van leeronderwijs. Verder zijn er hulpdiensten, zoals een lesplanservice die docenten binnen 24 uur helpt met hun vragen. JaapJan vertelt: “Na een tot twee maanden hadden we het idee dat veel collega’s technisch in staat waren tot afstandsonderwijs geven, maar hoe ging het echt?” Daarvoor werd een enquête uitgezet. “Iedereen was ontzettend tevreden volgens de enquête, maar de antwoorden kwamen allemaal van de managers. Die bleken tevreden, maar we weten uit direct contact dat docenten niet zo tevreden zijn. Daarvan hebben we echter geen harde cijfers,” vertelt JaapJan.

Naast dat het Deltion College de techniek beter in stelling heeft gebracht door het aanschaffen van tools, zoals Padlet, Lesson up, Socrative, zijn er allerlei inspanningen gedaan om de didactiek te helpen verbeteren. JaapJan vertelt: “Daarnaast hebben we een glossy gemaakt voor alle collega’s met tips voor afstandsonderwijs die bij iedereen op de deurmat is gevallen. En we hebben een website gemaakt met energizers die je kan gebruiken tijdens online lessen. Verder hebben we een denkwijzer gemaakt over hoe je je onderwijs komend jaar kan invullen. Het is geen stappenplan, want we willen niet zeggen “wij weten het beter”.”

Om het afstandsonderwijs verder te verduurzamen, levert het team van JaapJan nog voor de vakantie een notitie op over het verduurzamen van blended onderwijs. De komende jaren willen ze de ingezette koers verder versterken. Dit gaan ze doen door in te zetten op vier pijlers: Nog sterker inzetten op professionalisering (didactiek), technische ondersteuning voor een modulaire leeromgeving die aansluit bij de wensen van het onderwijs, personaliseren en flexibilisering door het gebruik van data, en het versterken van de ondersteuning van het onderwijs. 

JaapJan sluit af met enkele geleerde lessen van de afgelopen periode. “Onderwijsontwikkeling moet heel breed opgepakt worden,” stelt hij, “met onderwijsadviseurs, -ontwikkelaars, kwaliteitszorg, docenten en leertechnologie.” Daarnaast pleit JaapJan ervoor om geen nieuw beleid te maken, maar de doorontwikkeling van het onderwijs te laten aansluiten bij je visie en om een goede afweging te maken tussen innovatie bevorderen en beheersbaarheid. JaapJan: “Docenten gaan bijvoorbeeld aan de slag met Loom, een platform van Google, maar wij gebruiken MediaSite. Hoe ga je daarmee om zonder de innovatie dood te slaan?” Verder benadrukt JaapJan dat didactiek is waar het om draait. “Aan het begin zei ik al, we vonden het eerst prima dat niet iedereen afstandsonderwijs kon geven. Accepteren we nu dat er slecht afstandsonderwijs wordt gegeven?” vraagt JaapJan zich af. Tot slot stelt JaapJan dat social presence essentieel is voor wat je in het onderwijs aan het doen bent.

Alle publicaties en materialen van Deltion College vind je op www.Deltion.nl/afstandsonderwijs.

We schakelen voor een laatste keer naar Wiebe voor de vragen uit de chat. Eerst een praktische vraag: Kunnen studenten in Adobe Connect ook buiten contacturen om samenwerken? JaapJan: “Nee, lokalen zijn aan leraren gekoppeld. Iedere leraar heeft een vast lokaal, dus zodra de les is afgelopen moeten ze eruit, anders zitten ze in volgende sessie.” Iemand anders vraagt zich af of synchroon onderwijs kan gelden als ‘begeleide onderwijstijd’ (BOT). JaapJan: “BOT is een beladen term; wij worden betaald naar de uren die we lesgeven. We moeten gemiddeld zo’n 1000 contacturen geven. Als je student synchroon afstandsonderwijs biedt, dan is dat contacttijd, maar wat als je bijvoorbeeld telefonisch beschikbaar bent voor vragen? We hebben afstandsonderwijs opgezet samen met de onderwijsinspectie en hebben afgesproken: als je als docent niet meteen kunt ingrijpen en het verschil kunt maken, dan is het geen contacttijd. Dat was toen de stelling, maar misschien verandert dat nu.”

Een andere vraag gaat over tools: Hoe implementeren jullie onder druk de nieuwe tools? JaapJan: “We geven veel trainingen waarbij we de tools zelf al inzetten. Docenten merken dan al dat je anders les kan geven. Er komen meteen vragen: wat is dat voor tool, hoe kun je die gebruiken? We hebben al een aantal tools aangeschaft en die zetten we meteen in, zodat we ze op basis van ervaringen kunnen implementeren.”

De laatste vraag gaat over het betrekken van studenten: zijn er voorbeelden waarbij studenten werden ingeschakeld om tot een acceptabele online versie van onderwijs te komen? JaapJan: “Nee, maar dat is wel interessante vraag om daar naar te kijken. Ik denk dat het wel gebeurd is, maar ik heb hier onvoldoende zicht op.

Wiebe sluit het webinar af met een laatste vraag voor alle sprekers: Wat is je belangrijkste tip voor wie verder moet met hybride onderwijs? JaapJan: “Didactiek, didactiek, didactiek. Richt je daarop. De techniek komt wel.” Judith sluit zich daarbij aan: “Leer van elkaar en deel je voorbeelden.” Debbie doet een oproep om studenten te betrekken: “Zij moeten het ondergaan. Vraag ze om tips.” Annemarie vindt dat de onderwijskundig adviseurs nog veel meer instructie moeten geven rondom didactische vraagstukken en de tools die je daarvoor kunt gebruiken.”

Stay tuned

Op donderdag 2 juli van 11.00 tot 12.00 uur, organiseren we vanuit de Vraagbaak Online Onderwijs een ingelast webinar over het organiseren van grootschalige online evenementen, met het oog op de aanstaande online introducties voor nieuwe eerstejaarsstudenten. Houd hiervoor de Vraagbaak in de gaten. Aanmelden kan hier: https://edu.nl/6a8mu.

Op dinsdag 7 juli organiseert SURF een webinar over de zoektocht naar het optimale blended onderwijsontwerp in coronatijd. Meer informatie vind je hier.

Extra info en interessante links

• Meer informatie over het Community of Inquiry model: https://xerte.deltion.nl/play.php?template_id=2189
• Meer werkvormen en energizers voor afstandsonderwijs: https://xerte.deltion.nl/play.php?template_id=1960
• Meer info over social presence: https://xerte.deltion.nl/play.php?template_id=2189
• European Framework Digital Competence: https://ec.europa.eu/jrc/en/digcompedu
• De Deltion glossy: https://communities.surf.nl/artikel/aan-de-slag-met-afstandsonderwijs-tips-om-jouw-lessen-nog-beter-te-laten-verlopen
• Uitleg over de peerfeedback-werkvorm: https://www.youtube.com/watch?v=jJJIY9DM-ts&feature=youtu.be
• Voor wie meer wil lezen over het de online simulatieles, lees de Saxion nieuwsbrief INTO ICT&O: https://sway.office.com/FBhwAU1gsMXEFeEY?ref=Link

Vragen, antwoorden en tips uit de Chat:

Vraag: Is die virtual classroom die de WUR gebruikt via Teams? Of Brightspace
Antwoord: Via Brightspace.

Vraag: Elke instelling heeft wel een Virtual Classroom. Maar wat is gebruik als Virtual (Sticky) Campus om in te spelen op social en emotional presence: de meer informele ontmoetingsplek voor studenten (en docenten) om elkaar te ontmoeten en samen te werken?
Antwoord: Bij Saxion willen we gaan experimenteren met een Open Tranparante Studeer Werk Omgeving

Vraag: Hoe hebben jullie in Wageningen het praktische onderwijs opgelost?
Antwoord: Voor LAB-Werk hebben we studenten soms mbv een simulatie het practicum laten doen icm een live demo.

Vraag: Hoe richten jullie het hybride onderwijs in om ongelijkheid zoveel mogelijk te voorkomen?
Antwoord: Studenten waarvoor dat nodig was konden in Saxion gebouw studeren op basis van SLB/er die dat aangaf

Vraag: Zijn er slimme manieren/tools/instellingen om in 1 beeld op laptop de criterialijst naast het studentproduct te  zien?  De studenten vinden het lastig om dit in MS Teams te doen.. en dan stokt de peer feedback al snel.
Antwoord: Ik weet dat dit in feedbackfruits mogelijk is. Met Teams heb ik geen ervaring wbt peer feedback
Misschien helpt deze uitgave: https://www.surf.nl/files/2019-05/overzicht-producten-peer-feedback.pdf

Vraag: Hoe kan je de online student zoveel mogelijk bij de fysieke les betrekken
Antwoord:

• Bij de praktijk- en vaardigheidslessen doen we dat bij Saxion o.a. door koppels, duo's of groepjes te maken. Online student gekoppeld aan de student op locatie.
• Rotatiemodel

Tips en opmerkingen

• Gewoon een gratis jitsi aanmaken voor studenten om buiten de les samen te werken!
• Zorg voor Constructive Alignment in je ontwerp
• Wij bieden taalcursussen aan. Deze doen we online en dat gaat prima. In het begin veel twijfel, want taal leren is ook een communicatie-vorm en iets van de 'praktijk'. Maar we hebben ontdekt dat in een online omgeving veel mogelijk is en veel verschillende werkvormen kunnen worden ingezet. Met name bij kleinere groepen is dat een prima vervanging.
• www.doedactiek.nl voor passende tools bij werkvormen
• Denkwijzer ipv stappenplan. Heel mooi!
• Dat vind ik mooi benoemd. de verbinding zoeken en van elkaar leren!
• De vraag betreffende verschil tussen hybride en blended onderwijs lijkt me relevant. Dat verschil is er m.i. wel degelijk.
  Grijns. Wat Deltion hybride noemt, noemen wij blended :)
  What's in the name. Als je binnen je organisatie maar heldere definities hebt
  Definitie Hybride is inderdaad ook op het gebied van boundary crossing setting+ werkplek en onderwijs leren. Blended onderwijs definitie is bij Saxion de mix van online, f2f en werkplek leren
• Op de UT wordt ook gekeken naar mogelijkheden om bij practica studenten op de campus en thuis samen te laten werken door met goede camera's te werken die opstellingen goed in beeld brengen. Studenten kunnen met elkaar overleggen en de studenten thuis kunnen meekijken. De vraag is echter hoeveel vraag hierna is. Volgens mij zijn docenten nog terughoudend.... (Slotman, K.M.J.)
• Pas de 5 formatieve strategieën van Dylan William toe! Bij online onderwijs moet de interactie (feedback in de vorm van vragen, polls ed) van te voren vormgegeven zijn. De student kiest over het algemeen voor passief onderwijs en niet actief.
• Ik (Verkuilen, A.) heb Golfjes-model met een stuk of 20 ingrediënten, waarvan ik ondertussen de leertechnologieën redelijk beheers en dus snel flexibel kan inzetten. Zie er ongeveer zo uit:

• In Maastricht is een survey uitgezet onder studenten. Geeft veel zicht op wat zij vinden werken en wat minder werkt. Obv daarvan colleges voorlopig grotendeels online (maar is beperkt deel van activiteiten), werk/tutorgroepen on campus of hybride