7 Weetjes over open leermaterialen in het onderwijs

1. Open leermaterialen: minder tijd, meer kwaliteit

Open leermaterialen zijn leermaterialen van anderen die je vrij in je onderwijs kunt gebruiken. En ook andersom kun je je eigen leermaterialen zoals kennisclips en digitale boeken delen met anderen. Bestaande leermaterialen gebruiken scheelt dus tijd. Bovendien weten we uit de praktijk dat de kwaliteit van open leermaterialen vaak omhoog gaat wanneer meerdere docenten er naar kijken, of wanneer men zelfs samen open leermaterialen gaat ontwikkelen. In dit artikel lees je alles wat je als beginner moet weten over open leermaterialen, inclusief informatie over licenties en auteursrecht.

2. Edusources als beginpunt en community voor open leermaterialen in Nederland

Vraag je je af waar je open leermaterialen vindt, en hoe je die kunt beoordelen op kwaliteit? Edusources is hét startpunt voor iedereen die met open leermaterialen aan de slag wil. Nederland loopt op dit gebied zelfs voorop, omdat edusources een duurzame oplossing is voor het delen en vinden van open leermaterialen. Onderwijsinstellingen kunnen hun eigen repository’s (opslagsystemen) met open leermaterialen koppelen aan edusources, of gebruik maken van de bijbehorende repository. Daarnaast vind je op edsources onder 'kennis & expertise' stappenplannen voor beleid en andere handige tools. Sinds kort is er ook de nationale community edusources waarbij je je kunt aansluiten.

3. Open tekstboeken bieden uitkomst

Een open tekstboek is een voorbeeld van een open leermateriaal dat zowel studenten als docenten kunnen gebruiken. Het gebruik van open tekstboeken heeft veel voordelen. Ze zijn goedkoper dan gewone boeken, toegankelijker, altijd online beschikbaar en dynamischer: de inhoud bestaat niet alleen uit tekst maar bijvoorbeeld ook uit audio en video. Bovendien biedt een open tekstboek mogelijkheden voor docenten om samen te werken binnen een (vak)community en scheelt het hergebruik ook tijd. In dit artikel lees je meer over open tekstboeken en vind je een handig stappenplan om zelf mee aan de slag te gaan. Op edusources kun je specifiek zoeken op open tekstboeken.

4. Een vakcommunity werkt uitstekend om open leermaterialen te delen

Uit een onderzoek van SURF in 2021 blijkt dat vakcommunity’s een belangrijke rol te spelen bij het hergebruik van open leermaterialen (buiten de instelling). Wat is een vakcommunity, en wat is het nut ervan? Edusources omschrijft een vakcommunity als een groep vakgenoten die samenwerken aan kwalitatief goede collecties open leermaterialen, en dat levert veel voordelen op. In dit artikel lees je meer over het hoe en waarom van vakcommunity’s voor open leermaterialen. De Vakcommunity SAMEN hbo Verpleegkunde is de grootste vakcommunity van ons land en wordt vaak aangehaald als voorbeeld. Alle 17 hogescholen in Nederland met een opleiding Verpleegkunde zijn vertegenwoordigd in deze gemeenschap.

5. Geen last van auteursrecht dankzij licenties

Mag je die video of dat plaatje nu wel of niet gebruiken? Open leermaterialen zijn voorzien van een open licentie (bijvoorbeeld Creative Commons) of het label publiek domein en mag je doorgaans vrij gebruiken. De licentie geeft aan wat je met de materialen mag doen, zoals delen, bewerken, kopiëren etc. In dit artikel lees je alles over licenties en auteursrecht op leermaterialen. Copyright en juiste bronvermelding is iets om rekening mee te houden als docent, en ook als student. SURF heeft daarom een handige Copyrightcheck ontwikkeld. Daarmee voorkom je naheffingen en word je bewuster van auteursrecht en het gebruik van leermaterialen in het onderwijs.

6. Open onderwijs en open leermaterialen zijn er (ook!) voor studenten

Studenten schaffen lang niet altijd de aanbevolen leermaterialen aan, want boeken zijn behoorlijk prijzig. Daarom maken veel studenten bijvoorbeeld gebruik van (gekochte) samenvattingen en delen zij materialen met elkaar. Lees hier tips over leermaterialen van studenten voor docenten. Open leermaterialen kunnen dan ook uitkomst bieden: ze zijn goedkoper, online beschikbaar en gemakkelijk onderling te delen. En er is nog een andere kant. Open leren draagt namelijk bij aan betekenisvol leren en studentbetrokkenheid. In dit webinarverslag lees je meer over betekenisvol leren in de praktijk en de ervaringen van studenten. Met behulp van het Open Pedagogy Framework 2.0 kun je onderwijs ontwikkelen dat studenten de ruimte biedt om kennis te bekritiseren, aan te passen, te creëren, te delen en te (her)gebruiken in nieuwe contexten. De student is dan niet alleen ontvanger van kennis, maar ook producent, peer-reviewer en bijdrager. In dit artikel lees je meer over Open Pedagogy en het Framework 2.0.

7. Open leermaterialen zijn groen

Vind je duurzaamheid belangrijk? Maak dan zeker gebruik van open leermaterialen. Open leermaterialen zijn duurzaam omdat gedeelde materialen vaker worden (her)gebruikt. Open tekstboeken zijn eveneens duurzaam te noemen, omdat papieren boeken daardoor (in veel gevallen) overbodig zijn en het materiaal kan worden gedeeld. Steeds meer docenten maken, delen en hergebruiken open leermaterialen. Maar hoe zorg je ervoor dat dit wordt voortgezet na afronding van het project? De zone Naar digitale (open) leermaterialen verzamelde strategieën 16 projecten uit mbo, hbo en wo die hebben bijgedragen aan verduurzaming van open leermaterialen. Deze strategieën zijn verzameld in een handige, inspirerende infographic.

Omslagfoto: Grooveland Designs via Unsplash