Een jaar online onderwijs: 12 lessen uit een snelkookpan

1. Beschouw docenten als deskundigen. Faciliteer en ondersteun hen, en stimuleer en faciliteer docentprofessionalisering.

Creëer een cultuur waarin fouten maken mag en (van elkaar) leren normaal is. Als je open en eerlijk bent over wat je niet weet, raak je meer verbonden met je studenten, is dan ook de ervaring van docent Ewald Edink. Het hoeft allemaal niet perfect, zegt ook student-assistent Charlotte. In een mooie reeks gaf zij docenten tips voor interactieve kennisclips, vanuit studenten gezien.

2. Houd de cultuur vast waarin we elkaar helpen. Een cultuur waarin het gewoon is om aan je collega’s te vragen: Wat heb je nodig?

Samen was dan ook het toverwoord tijdens de sessie Docentprofessionalisering van de SURF Onderwijsdagen 2020. Samen leren, samen ontwikkelen en samen bepalen wat nodig is. Niet alleen docenten onderling, maar ook samen met onderwijsondersteuners, adviseurs en ICT- en onderwijscoaches Zo vertelde Judtih Vennix (Hogeschool Rotterdam) hoe zij met haar collega’s van de werkplaats onderwijsleertechnologie docenten ondersteunt bij de overstap naar blended en online onderwijs.

3. Betrek studenten meer bij het onderwijs. Geef hen een actieve rol: wat hebben zij nodig? Hoe willen zij leren?

Docent Ewald Edink bijvoorbeeld vraagt zijn studenten wekelijks om feedback en gebruikt dat om zijn online onderwijs te verbeteren. Met studenten praten over onderwijs levert meer binding en wederzijds begrip op. Dat merkte ook Risheet Lal. Hij is student aan de Hogeschool Inholland en verzorgt bijlessen voor medestudenten. Wat begon met 12 studenten is nu samen leren, praten en coachen geworden, met een groep van 300 studenten.

4. Maak onderwijs flexibeler, en laat het beter aansluiten op de student.

We hebben de afgelopen tijd gezien dat dat mogelijk is. Het onderwijs mag beter aansluiten op de ontwikkeling van de student, met meer mogelijkheden voor eigen leerroutes en flexibelere eindtermen. Jaap Versluis is docent Communicatie aan de Hogeschool Inholland. Hij was met zijn team al overgestapt naar flexibeler onderwijs met het portfolio-onderwijsmodel. Toen gingen de onderwijsinstellingen dicht en bleek deze vorm van onderwijs heel toekomstbestendig. Studenten leren bij het portfolio-onderwijsmodel op hun eigen manier en in een eigen tempo. Ze zijn ingedeeld in kleine leerteams en krijgen begeleiding van een vaste leercoach.

5. Maak meer ruimte voor andere vormen van toetsing, die aansluiten op flexibeler onderwijs en eigen leerroutes.

Aansluiten op flexibeler onderwijs en eigen leerroutes betekent ook dat toetsen en beoordelen een andere vorm krijgen. Bekijk hier het verhaal van docent Dries van den Enden. In de steeds dynamischer wordende leeromgeving liet hij beoordelen en tentamineren los. Hij ging van toetsen en beoordelen naar waarderen. Met Assessments as Learning kunnen studenten elk moment aangrijpen om zowel feedback als waardering te krijgen; deze momenten nemen zij op in hun portfolio.

6. Denk van klein naar groot. Kleine veranderingen of aanpassingen kunnen samen een groot verschil maken.

Bijvoorbeeld extra uitlooptijd plannen na een online les. Dan is er ruimte voor gesprekjes met studenten, net als na fysieke onderwijs. Maar ook iets simpels als emoticons in de chat tijdens een les. Aleid Brouwer is docent aan de RUG en Lector aan NHL Stenden Hogeschool. Ze verzon een eenvoudige manier om studenten meer bij het online onderwijs te betrekken. Bij haar geen ingewikkelde tools en quizjes, maar intensief gebruik van de chat en antwoorden in vaste emoticons.

7. Echt motiveren van studenten werkt het beste met een totaalbenadering.

Het gaat over contact houden, werkelijke interesse in de student, studenten begeleiden naar passie, en transparantie van docent (‘waarom is jouw vak nou zo leuk?’). Maar ook motiverend en verbindend lesgeven, bijvoorbeeld door game-principes te gebruiken. En ook meer aandacht voor persoonlijke ontwikkeling en reflectie door de student draagt bij aan motivatie: waarom koos je voor deze studie, en waar wil je naartoe? Hoe je studenten motiveert en motiverend lesgeeft met de Motivatie-motor bespraken we eerder in een webinar.

8. Ondersteun docenten nog meer bij digitalisering en geef ruimte om tools goed te leren.

Echte ondersteuning betekent ervoor zorgen dat alle benodigde informatie, hulp en tools op één handige plek beschikbaar zijn. En docenten de ruimte geven om van elkaar te leren en elkaar helpen met handige tools, tips en tricks. Ralf Hillebrand (Hogeschool Rotterdam) maakt instructievideo’s, geeft tips en maakte een magazine over online lesgeven voor zijn collega-docenten. Alles onder het motto: laten we als docenten meer naar elkaar omkijken.

9. De toegankelijkheid van online en hybride onderwijs biedt kansen voor studenten met een beperking.

We hebben ervaren welke kansen online en hybride onderwijs biedt voor studenten met een beperking, topsporters en internationale studenten. Het zou mooi zijn als we dat kunnen vasthouden in het onderwijs van de toekomst. Hoe je online onderwijs toegankelijker en inclusiever maakt, lees je hier. Ook flexibel studeren en de eigen leerroute bepalen (zie les 3) zijn van groot belang voor studenten met een beperking.

10. Onderwijs innoveren kost tijd. Geef docenten(teams) en andere betrokkenen ontwikkeltijd.

Na de hectiek is het nu tijd om de balans op te maken. Een visie te ontwikkelen op wat goed onderwijs is. Die visie is nodig, het is een succesfactor voor docentprofessionalisering, vertelt Marijke Leijdekkers (VU). En dat brengt ons ook terug bij les 2: samen leren en van elkaar leren. Laat docenten meer werken in teams met daarbinnen eigen specialismen.

11. Op het gebied van online vaardighedenonderwijs is er meer mogelijk dan we denken, maar soms minder dan we zouden willen.

Vormen van online vaardighedenonderwijs bleken bijvoorbeeld veilig en schaalbaar, maar ook objectiever en minder kostbaar dan vaardighedenonderwijs op de onderwijsinstelling. Bovendien konden studenten vaker oefenen dan in de praktijk en kennisclips nog eens terug kijken. Het vaardighedenonderwijs van de toekomst is misschien wel een mix worden van zorgvuldig gekozen onderwijscomponenten: online, XR, in de praktijk, op school. Passend bij de leerdoelen, de te leren vaardigheden, de student en de docent.

12. Online en blended onderwijs vraagt om een nieuw onderwijsontwerp.

Nieuw onderwijs ontwerpen vraagt niet alleen meer samenwerking en afstemming binnen een instelling. Steeds vaker krijgt de docent ook de rol van onderwijsontwerper. Het is belangrijk dat onderwijsinstellingen docenten daarin ondersteunen met tijd, en ruimte om te groeien. Docentprofessionalisering wordt daarbij gestimuleerd en gefaciliteerd. Handige tools en methodieken voor docent-ontwerpers vind je in dit artikel. Veel universiteiten en hogescholen gebruiken het Europese EMBED-model voor de implementatie van blended learning, op verschillende niveaus. Op deze website vind je uitgebreide informatie over het EMBED-model.

Tot slot

Kunnen we nog wel terug naar ‘normaal’? Is dat nog wel normaal anno nu, en willen studenten en docenten dat nog wel? Waar we eerst spraken van een pandemie, spreken wetenschappers nu van een endemie. Het coronavirus is voorlopig nog niet uitgedoofd en zal af en toe weer oplaaien. Een ding is duidelijk geworden na de afgelopen twaalf maanden, namelijk dat ons onderwijs bestendiger moet worden. In het onderwijsontwerp al rekening houden met studenten die niet naar de campus kunnen komen, toetsen die kunnen uitvallen, en studenten die meer te kiezen hebben. Dat vraagt wat van ons allemaal, maar het vooruitzicht is veel waard: onderwijs dat toekomstbestendig, duurzaam, toegankelijk en inclusief is. We zijn al zo ver, nú is het moment om door te zetten.

Wat neem jij mee naar het onderwijs van de toekomst?